Rybaki

RYBAKI – METRYKA ZIEMI I LUDZI.

Jeszcze w początku X wieku ziemie te były zamieszkałe przez nadwiślańską ludność mazowiecką, a później weszły do państwa Piastów. Mieszko I i Bolesław Chrobry rozciągali tu swe panowanie. Po śmierci Bolesława Krzywoustego ziemie te na kilka lat dostały się pod władzę Rusi, po czym znów przejęło je Mazowsze. Wielki dramat tych stron rozpoczął się od roku 1255, kiedy to jaćwiesko-litewskie wyprawy łupieskie i odwetowe na Mazowsze i w głąb Polski wyludniły te tereny. Tak spustoszała ziemia przeszła w 1382 r. w zastaw krzyżacki, a od 1398 r. pod panowanie litewskie. Wtedy Litwa była już w unii z Polską. Opuszczone i nieuprawiane ziemie porosła puszcza.

Po zwycięstwie grunwaldzkim królowie polscy i książęta litewscy urządzali w tej puszczy wielkie polowania. Aby zabezpieczyć uczestniczących w polowaniach przed watahami wilków zbudowano u ujścia rzeczki Sokołdki Małej do Supraśli wielkie okoły dla koni. Dziś są to pola wsi Sochonie.

Pod koniec XV wieku strzegła tych okołów rodzina Dobrzyniewskich herbu Ciołek, a w 1519 roku, kiedy Mikołaj Radziwiłł fundował kościół dobrzyniewski, byli już wymieniani: Łukasz i Waśko Dobrzyniewscy. Ich pierwotna osada obok okołów nazywana była Sokołdką.

Nowopowstała parafia miała granice naturalne: od południa rzeka Supraśl, od zachodu rzeka Narew, od północy Kulikówka a od wschodu granica Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Po ufundowaniu kościoła w Dobrzyniewie Radziwiłłowie rozpoczęli zakładanie wsi na terenie utworzonej parafii dobrzyniewskiej. Najpierw Łukasz założył Dobrzyniewo Wielkie obejmujące 100 włók. Obejmowało ono ziemie późniejszych wsi: Dobrzyniewo Poświątne, Letniki, Krynice i Dwór Dobrzyniewski. Tytułem zapłaty za działalność osadniczą Łukasz będący wójtem otrzymał 10 włók ziemi (165 ha). Na niej założył wieś, która została nazwana od imienia jego syna Jerzego – Jurowcami.

Waśko Dobrzyniewski założył wieś nazwaną od jego imienia Waśkowcami. Wymierzył na nią 36 włók ziemi. Później tę wieś nazwano Dobrzyniewem. Przez cały czas obecności na tych ziemiach Dobrzyniewscy trudnili się spławem produktów leśnych. Miejscem załadunku była binduga na rzece Supraśli, na polach wcześniej założonej wsi Leńce.

Za Zygmunta Augusta uporządkowano żywiołowe osadnictwo na ziemiach parafii dobrzyniewskiej. W latach 1554-1559 wymierzono nowe granice wsi. Akcję tę nazwano pomiarą włóczną. Wtedy wprowadzono gospodarkę trójpolową. Większość wsi tej parafii, stanowiły dobra królewskie. Administracyjnie należały one do dwu wójtostw: dobrzyniewskiego i letnickiego.

Starosta knyszyński Piotr Chwalczewski zakładając wsie tej parafii pominął podmokłe i zarośnięte lasem ziemie nad Narwią. Dotyczy to „kąta Puszczy Bielskiej zwanego Jaworówką”, jak i obszaru w pobliżu przystani zwanej później Rybacką. Hryniewiczów przeniesiono na pola Jaworówki w roku 1564. Zapewne w tym czasie utworzono czterowłókowy zaścianek Rybaki. Wymieniła go lustracja z roku 1569, nie określając bliżej granic. Zapis dokumentu mówi: „Na piątem miejscu zaścianku, ktori lezi podlie ściany bojar Hryniewicz nad rzeką Narwią gruntu podłego włok 4, na ktorim zaścianku zasiedli poddani Ribaczi. Skażdei wloky na każdi rok groszy lit. po kopie, ktori ribaczi maią wolne łowienie rib w Narwy w Supraśli, za ktorą wolność na każdi piątek ku potrzebie Dworu Dobrzyniewskiego rib na dwie miszie dawacz maią”. Granica z bojarami Hryniewiczami oznaczała granicę z Jaworówką, gdyż było to nowe miejsce zasiedlenia tego rodu.

Wieś Rybaki była zlokalizowana w miejscu o wielkim znaczeniu gospodarczym. Tamtędy przebiegała słynna Droga Polkowskiego, kończąca się mostem na Narwi. Do przystajni zwanej później Rybacką zwożono drzewo, popioły i inne produkty leśne. Tam ładowano je na statki i komięgi i przewożono do Gdańska. Zanim powstała wieś, mieszkali tam ludzie mający pieczę nad mostem i pomagający w spławie drzewa.

W początkach zakładania wsi nie prowadzono metryk chrztu i nie przywiązywano wagi, jak kogo ludzie nazywają. Prawdopodobnie pierwszymi osadnikami wsi Rybaki byli Litwini. Początkowo nosili nazwiska litewskie, lecz nazywano ich grupowo Litwinami, Litwinikami, Litwińczykami lub też latynizując – Lituanis lub Litwos. Później określenia te osiągnęły status nazwiska.

Na początku osadnicy tej wsi, należącej do wójtostwa dobrzyniewskiego, poza opłatą czynszową uiszczali daninę ryb do dworu, którą później zamieniono na opłatę „porybczyzny” wynoszącą 15 gr.

W polityce Radziwiłłów na tej ziemi były dwa cele: litwinizować teren parafii dobrzyniewskiej i wzmacniać obóz przeciwny królowi. W roku 1569 dokonano unii z Litwą a ziemie parafii dobrzyniewskiej wróciły do Polski.

7 lipca 1572 roku w dworze knyszyńskim zmarł król Zygmunt August. Razem z jego śmiercią i tym samym wygaśnięciem dynastii Jagiellonów naszły na Polskę wielkie nieszczęścia. Jeszcze w roku 1570 obfite deszcze, a zwłaszcza mróz w czasie kwitnięcia zbóż, spowodował wielki nieurodzaj, który objął Polskę i Litwę. Rok następny nie był lepszy: trwający trzy dni w lecie mróz zniszczył w wielkim stopniu zboża ozime i jare. Powstał wielki głód. „Ludzie w mieściech, we wsiach y po drogach pomarli jako bydło leżeli… od głodu niektóre matki swe własne dzieci ziedli”. Nieurodzaje, głód i morowe powietrze osiągnęły swój szczyt w roku 1572. Pomór w Knyszynie i okolicy był tak wielki, że wielu dworzan opuściło ciało królewskie. Zwłoki królewskie przewieziono do zamku tykocińskiego, gdzie przebywały do przeminięcia plag.

Po przejściu nieurodzajów i morowego powietrza rozpoczęto naprawianie gospodarki. W 1573 roku przeprowadzono lustrację, aby obliczyć straty. Najbardziej wyludniły się osiedla w północnej części parafii dobrzyniewskiej, szczególnie Pogorzałki, Kozopatry i Kulikówka. Bez strat przeżyli nieurodzaje mieszkańcy nowozałożonego zaścianka Rybaki. Obfitość ryb w Narwi i Supraśli chroniła ich przed głodem. Płacili oni daniny ze wszystkich włók.

W latach 1600-1615 z parafii dobrzyniewskiej najkorzystniejsze warunki gospodarcze miała wieś Rybaki. W dalszym ciągu wieś ta zajmowała jedynie 4 włóki ziemi. Płacono tu tylko czynsz, nie było dodatkowych obciążeń za owies, siano, czy żarnowe. Zgodnie z dawnymi ustaleniami rybacy dawali w każdy piątek po 2 misy ryb do dworu dobrzyniewskiego.

W tym czasie na 9 wsi podległych dworowi 5 płaciło tylko czynsz. Były to: Gniła, Rybaki, Kozińce, Obrubniki i Kulikówka. Cztery wsie natomiast odrabiały pańszczyznę i tylko częściowo uiszczały czynsz.

Od 1616 roku w Rybakach, oprócz czynszu, wprowadzono daninę zwaną „porybczyzną”. Wynosiła ona 15 grp od włóki. Lustratorzy orzekli, że„do łowienia ryb iść powinni”. Chociaż dokument nie określał ani ilości dni połowów, ani też ryb, które należy dostarczać do dworu, to należy uważać, że była to swoista forma pańszczyzny. Czynsz wzrósł tylko o 1 grosz, ale ogólne obciążenie za 1 włókę odczuwalnie podniosła porybczyzna. Łącznie wieś ta płaciła 14 złp rocznie, z czego 12 złp stanowił czynsz, a 2 porybczyzna.

Do roku 1638 zasady obciążeń pieniężnych i robocizny wywodziły się od ustawy włócznej. Trzymano się na ogół zasady, że każdy chłop albo odrabiał 2 dni pańszczyzny tygodniowo, albo uiszczał opłatę czynszową. W międzyczasie były dokonywane korekty, lecz robiono to z wielką ostrożnością. Ważnym czynnikiem skłaniającym dzierżawców do nakładania coraz większych robocizn było dobre położenie komunikacyjne. Rzeki Narew i Supraśl na tamte czasy stanowiły doskonałe szlaki komunikacyjne. Przystajnie w Rybakach i Leńcach (ta ostatnia zwana Bindugą) stanowiły dobre porty rzeczne. Można sądzić, że dwór borsukowski spławiał drzewo już z Przystajni Borsukowskiej. Przystajń Pogorzelska służyła tylko rybakom.

W roku 1638 rządy nad Starostwem Knyszyńskim przejęła królowa Cecylia Renata. Wykonawcą jej woli był ówczesny starosta knyszyński Aleksander Czołwański. Królowa obejmując rządy nad wymienionym starostwem wprowadziła drakońskie ustawy obciążające poddanych, między innymi należących do dworu dobrzyniewskiego. Ustawy dotyczyły bardzo wysokich robocizn, ponadto czasu odpoczynku podczas odrabiania pańszczyzny, powinności (podwody, stróże i inne) oraz opłaty czynszu. Wszelkie sprzeciwy i opór łamano przy użyciu uzbrojonej straży. Pod ciężarem tych powinności chłopi zbuntowali się.

W roku 1638 wsie dworu dobrzyniewskiego: Dobrzyniewo, Gniła, Kozińce, Pogorzałki, Letniki, Krynice i Kulikówka odmówiły przyjęcia dodatkowych robocizn. Rybaki i Obrubniki nie wniosły protestu, gdyż nowe ciężary ich nie dotyczyły. Protestujący chłopi powoływali się na dawne przywileje królewskie, przyrzeczenia kanclerza Jana Zamojskiego, lustracje i rewizje. Sąd Referendarski w Wilnie odrzucił skargi chłopów, a dawne przywileje królewskie uznał za nieważne, lub jak w przypadku Gniłej, zmyślone.

Władysław IV akceptował postępowanie królowej Cecylii Renaty ponieważ postanowił zdobyć ponownie Moskwę i zatknąć polskie sztandary w Konstantynopolu. Rzeczpospolita Obojga Narodów była krajem rolniczym. Dochody można było uzyskać głównie ze zwiększenia obciążeń chłopów, szczególnie z dóbr królewskich. Zwiększenie opłat czynszowych nie było jeszcze tak drażliwe jak drastyczne zwiększenie pańszczyzny od dwóch dni tygodniowo za Zygmunta Augusta do ośmiu nałożonych przez Władysława IV.

Kiedy na ziemiach parafii dobrzyniewskiej dzierżawcy królewszczyzn wprowadzali przy pomocy hajduków wysokie normy robocizny, daleko na wschodzie Rzeczypospolitej wojsko tłumiło bunty kozackie i zmagało się z Tatarami. Krwawe bunty chłopskie zaczęły się więc już wcześniej na Ukrainie, a rewolty w Starostwie Knyszyńskim były tylko rezonansem politycznym tego co się działo na Ukrainie. Wojny w tamtym rejonie dały początek epidemiom, które ogarnęły cały kraj. Protesty we wsiach parafii dobrzyniewskiej zostały stłumione, a Sąd Referendarski, na który liczyli tutejsi osadnicy zawiódł ich nadzieje, opowiadając się po stronie dzierżawców.

Lustracja 1645 roku była przeprowadzona w duchu ustaleń kanclerza królowej Cecylii Renaty (która zmarła w 1644 roku) i ks. Andrzeja Leszczyńskiego, biskupa kamienieckiego. Mówiły one, że „pracować powinni poddani z każdej ćwierci po dwa dni począwszy od św. Wojciecha dotąd, aż wszystkie zboża i siana z pola będą sprzątnięte, zimą zaś z ćwierci po dniu jednemu”. Na ten wysoki wymiar robocizny zgodził się Władysław IV. Praktycznie znaczyło to 8 dni od włóki w lecie i 4 dni w zimie. Do tego wymiaru dochodziły jeszcze inne robocizny, różne dla każdej wsi, zależne od warunków glebowych i potrzeb dworskich.

W dworze dobrzyniewskim zanikało wyraźne rozgraniczenie wsi czynszowych od pańszczyźnianych. Pozostały tu tylko dwie wsie czynszowe: Obrubniki i Rybaki. Z 10-ciu wsi należących do dworu dobrzyniewskiego (łącznie z Ogrodnikami), tylko 3 (Dobrzyniewo, Letniki i Krynice) miały wprowadzony najwyższy wymiar robocizny. 5 wsi (Gniła, Kozińce, Pogorzałki, Obrubniki i Kulikówka) miały w dokumentach lustracyjnych dopiero zapowiedź wprowadzenia nowego wymiaru robocizny. Decyzja pozostawała „in libera dispositione Pana Starosty”, czyli praktycznie dworu.

Lustracja wsi Rybaki nie zapowiadała wprowadzenia nowego wymiaru robocizny, mówiła tylko o „chodzeniu z niewodem, gdzie wskażą” i do naprawy grobel. Przez cały czas wielkim obciążeniem było dowożenie zboża do brzegów rzecznych, budowa komięg, z czym wiązało się zbieranie mchu dla uszczelniania statków rzecznych i wreszcie „flis”, za który płacono uczestnikom.

Spychanie komięg obowiązywało tylko wczesną wiosną, gdy Narew stawała się spławna. Chodzi tu zapewne o spychanie komięg z Przystajni Rybackiej gdyż Przystani Borsukowskiej wtedy jeszcze nie było. Istotne jest to, że powinność spychania komięg nałożono w 1639 roku, o czym lustracja z 1645 roku nie wspomina.

I wreszcie sprawa najbardziej drażliwa – karczmy. Lustracja z 1645 roku wprowadzała oficjalnie we wszystkich podległych dworowi wsiach, poza Rybakami, obowiązek picia dworskiej „gorzałki i piwa”. Dwór pobudował karczmy, karczmarzami uczynił miejscowych chłopów, którym zamienił pańszczyznę na czynsz i nałożył na nich niewielką opłatę kotłowego wynoszącą 20 grp rocznie.

Według lustracji z 1645 roku Rybaki były nadal wsią czynszową. Nie było w niej karczmy. Zamiast daniny owsa wieś płaciła specjalny podatek „za brzegi rzeczne” 30 grp. O robociźnie tej wsi tak pisał lustrator „poddani od wszystkich powinności i robocizn wolni według Rewiziej, tylko z niewodem do łowienia ryb chodzą, gdzie wskażą. Także do naprawy grobel równo z inszemi”.

Dokładne informacje o mieszkańcach wsi będą podawane od wprowadzenia metryk chrztu w roku 1639. Pozwala to wymienić rody mieszkające tu za Władysława IV, a zapisane w metrykach. Oto one: Litwini (Litwinikowie, Litwińczykowie), Flisowie, Polakowie, Kozłowscy (Koziołowie, Kozłowicze), Żołnowie (Żołnikowie), Grabowscy, Popkowie, Rogalowie, Rybakowie, Jałoskowie i Pysiowie (Pyszeniukowie).

Okres względnego dostatku mieszkańców wsi parafii dobrzyniewskiej zakończył się najazdem szwedzkim, zwanym potopem. Jeszcze przed wojną przeszło tędy morowe powietrze. Prócz moru czyli dżumy zjawiały się tu różne inne choroby zakaźne, jak febry, kwartany, maligny i inne kończące się śmiercią.

Już w listopadzie 1655 roku Tykocin znalazł się w rękach szwedzkich. Później przez 9 miesięcy wojska polskie oblegały twierdzę tykocińską. W lipcu 1656 roku nadeszła odsiecz szwedzka. Wojska polskie cofały się na wschód tocząc walki. Wtedy zostały spalone Pogorzałki, Gniła i Kulikówka. 27 stycznia 1657 roku Polacy odbili Tykocin jednak działania wojenne nie ustały, doprowadzając parafię do ruiny.

Jesienią 1659 roku skończył się rozejm z Rosją co spowodowało nowy najazd Moskali. Lata 1660-1661 oprócz działań wojennych przyniosły również kolejne fale zarazy. Wojna z Rosją trwała nadal i miała dla Polski przebieg pomyślny. Zdawało się, że najgorsze czasy dla tych stron minęły. Stało się jednak inaczej: w roku 1662 zaległości w należnym żołdzie doprowadziły do rewolty wojsk litewskich i koronnych, ta z kolei do ruiny ziemie Starostwa Knyszyńskiego. Wojsko chcąc wywrzeć presję zabierało chłopom z królewszczyzn wszystko co miało wartość. Skutki przewrotu nie tknęły wsi szlacheckich (szlachecka solidarność) oraz plebańskich (względy natury religijnej). Rewolta przypadła na rok klęski nieurodzaju co spotęgowało dramat.

Z lustracji w 1663 roku nie udało się zdobyć pełnego opisu wsi. Pozostał jedynie skrót, z którego można się dowiedzieć, że w tym roku w Rybakach tylko jeden osadnik uprawiał zaledwie jeden ogród ziemi (1/4 włóki). Płacił on za to jednego florena rocznie. Nic nie wiadomo o wymiarze robocizny, tłok i gwałtów. Zapewne powtórzono normy z roku 1645.

Na czas wojen wieś Rybaki była w lepszej sytuacji niż pozostałe wsie parafii, gdyż w Narwi i jej rozlewiskach nie brakowało ryb. Temu się też zawdzięcza, że migracje ludności były tu stosunkowo mniejsze. Pozostały tu nadal rodziny: Litwinów, Polaków, Kozłów i Rybaków. Polakowie i Kozłowie mieszkali w Rybakach do końca XVII wieku, natomiast Litwinowie i Rybakowie odeszli lub wymarli w pierwszej połowie XVIII wieku. Najmniej zażyli osadnicy opuścili wieś w czasie wojny. Byli to: Żołnikowie, Grabscy, Popkowie, Rogalowie, Jałoskowie i Pysiowie.

W ostatnich latach panowania Jana Kazimierza w Rybakach doszli tylko Czeladkowie (1666), a ciężar ponownego zagospodarowania wsi oparł się głównie na poprzednich osadnikach, z których najliczniejsi byli Litwinowie. Od roku 1659 zaczęto ich nazywać Litwinikami i Litwińczykami.

Po abdykacji Jana Kazimierza szlachta, chcąc pokrzyżować intrygi magnatów i obcych dworów, opowiedziała się za kandydaturą Polaka i wybrała na króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Król jednak uległ inspiracjom dworu wiedeńskiego, co wpłynęło na pogorszenie stosunków polsko-tureckich. Polska nie była przygotowana do wojny, co się w pełni ujawniło podczas wielkiego najazdu sułtana Machammeda IV w 1672 roku. Krótkie panowanie króla Michała oddaliło wojny z ziemi podlaskiej. W tym czasie w Rybakach nie zamieszkała żadna nowa rodzina.

Okres panowania Sobieskiego związany był z działaniami wojennymi, głównie przeciw Turcji. Zostało to uwieńczone zwycięstwem pod Wiedniem 12.09.1683 roku. Za panowania Jana III Sobieskiego, oprócz wojen, spadły na Rzeczypospolitą liczne nieszczęścia – dwukrotnie nawiedziła te strony szarańcza (lata 1690 i 1693) oraz posucha. Po tych zdarzeniach nastał czas dobrych urodzajów. Rządy tego króla to dla parafii czas stabilizacji i ponownego zasiedlania pustek. Zniszczenia lat wojen wytworzył nową sytuację gospodarczą bardziej korzystną dla wsi szlacheckich i przy dworach niż chłopskich. Ubytek ludności powstały w czasach wojen zaczął się wyrównywać.

Z pierwszych lat panowania Jana Sobieskiego zachował się cenny dokument, który daje najbardziej realny wyraz skutków minionych wojen na terenie parafii. Jest to rejestr pogłównego z 1676 roku. Rejestr będący dokumentem finansowym obejmował tylko osoby dorosłe, od których naliczała się danina. Zapisy te zwracają uwagę na szczególnie niekorzystną sytuację wsi Letniki i Gniła. Letniki największa co do powierzchni wieś, mająca najlepszą glebę, miała wtedy tylko 17 ludzi dorosłych, Gniła – 12, a Rybaki na 4-ch włókach aż 20.

Na opuszczonych włókach chłopskich osiedlali się nowi przybysze. Pomimo, że od rewolty wojskowej do wstąpienia Jana Sobieskiego na tron upłynęło 11 lat, było jeszcze dużo ziemi wolnej dla nowych osadników. Brak ludzi do pracy sprawił, że ceniono ich więcej niż poprzednio. Do Rybak w tym czasie przybyły dwie nowe rodziny: Czortkowie (1680), którzy mieszkali tu jeszcze w roku 1802 i Dybaccy (1694), którzy wkrótce odeszli.

Panowanie tego króla ściągnęło na Polskę nowy najazd szwedzki i przewlekłą wojnę domową. Liczne przemarsze wojsk spowodowały zniszczenia porównywalne ze zniszczeniami potopu szwedzkiego. Tragedię Podlasia powiększał fakt przeciągającego się pomoru jeszcze do 1711 roku. W czasie opisywanej wojny szwedzko-sasko-polsko-rosyjskiej zaczęło się ponowne wyludnianie wsi, wyprzedaż inwentarza i całkowite rujnowanie gospodarstw chłopskich. Zarządcy dworów musieli opłacać hibernę, gdyż z chłopów już niczego nie można było ściągnąć.

Wieś Rybaki miała dogodne położenie gospodarcze. Bliskość rzeki dawała obfitość ryb, która zabezpieczała od głodu nawet w latach nieurodzajów. W czasie ostatniej wojny szwedzkiej i związanej z nią wojny domowej nękały tę wieś wypady różnych wojsk stacjonujących w Tykocinie. Wtedy Narew stanowiła dobrą drogę wodną.

W połowie panowania Augusta II opuścili Rybaki bardzo rozrodzeni w poprzednim okresie Litwińczykowie. Mieszkali tu nadal osiedleni za Jana III Sobieskiego Czortkowie. W roku 1700 mieszkali już w Rybakach Świsłoccy. Ostatni zapis o nich pochodzi z roku 1812. Do końca Rzeczypospolitej mieszkali tu przybyli przed 1711 rokiem Bagińscy i przed 1719 – Lewiccy. Lewiccy odeszli i przybyli ponownie przed 1789 rokiem. W 1828 roku nie byli już wymieniani. Przez ponad pół wieku przebywali tu Kruculowie (1721) i Kusielowie (1733). Kusielów wykazywały metryki jeszcze w latach 1733-1768.

Wymienieni poniżej mieszkali tu krótko. Byli to: Dybaccy (1694), Jędrzejewscy (1705), Popławscy (1709), Januszkiewiczowie (1716), Kraszewscy (1721), Joszczykowie (1722) i Chilukowie (1723). Żaden z osiedlonych tu rodów za czasów saskich nie dotrwał do dzisiaj.

Śmierć Augusta II Sasa zapoczątkowała wojnę sukcesyjną. Ta wojna domowa, wspomagana obcymi wojskami, nie miała tak tragicznego wymiaru dla parafii dobrzyniewskiej jak poprzednia, jednak stanowiła największą tragedię miasta Tykocina (przełom lat 1733/34). Najcięższą stratą ataku konfederatów mazowieckich i łomżyńskich, która zdegradowała Tykocin aż do naszych czasów, było spalenie zamku i obiektów towarzyszących.

Czasy Augusta III Sasa były nacechowane większą stabilnością. Za jego panowania w Rybakach na krótko zamieszkały tylko 2 nowe rody: Korzeccy (1751) i Nieczajowie (1757).

Na terenie parafii dobrzyniewskiej istniały obok siebie cztery światy: magnacki, szlachecki, chłopski i duchowny. Pomimo wielkiej dysproporcji w poziomie życia, obyczajowość magnacka była przenoszona na życie szlachty, a może i w jakimś sensie na chłopów. Najlepiej tamte czasy charakteryzował żyjący wówczas ksiądz Jędrzej Kitowicz.

Rybaki były wsią, gdzie można było najłatwiej przetrwać ciężkie czasy. Bliskość rzeki, daleko od dróg, dostatek ryb, a wokoło nadmiar łąk praktycznie niczyich. Od dawnych lat była tu czynna przystań zwana Rybacką. Była to przystań towarowa. Funkcjonowała tu także przeprawa na Narwi łącząca od wielu wieków osadników lewego i prawego brzegu.

Chociaż sejmową lustrację tych ziem sporządzono dopiero w końcu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, w roku 1789, to jednak już w początku rządów tego króla dla Starostwa Knyszyńskiego był sporządzony dokument, obszerniejszy niż dotychczasowe lustracje, zawierający poza wykazem osadników każdej wsi bardzo dokładne określenie zobowiązań chłopów osiedlonych na królewszczyznach. Był to dokument z roku 1766 przekazujący te ziemie we władanie Czapskich.

Szczegółowa lustracja wsi (1766) zwolniła ją od czynszu, daniny owsa, drobiu i jaj. Na 4 włóki ziemi przydzielonej w czasie pomiary włócznej uprawiano 1,5 włóki. Stanowiło to 38% nadanego areału. Zważywszy na to co działo się w innych wsiach, była to proporcja bardzo korzystna. Ziemię uprawiało trzech gospodarzy. Każdy miał po pół włóki ziemi, a w sprzężaju po 2 woły i jednym koniu. Łącznie wieś miała 6 wołów i 3 konie. Poza gospodarzami żyło tu dorosłych 6 mężczyzn i 3 kobiety (dzieci gospodarzy). Nie było tu komorników i tylko jedna rodzina wykazana w metrykach, lecz nie objęta rejestrem. Nie było w Rybakach ani jednego rodu, który by tam mieszkał od założenia wsi, gdyż była ona mała. Pomimo to żyły tam rodziny osiedlone jeszcze za Jana III Sobieskiego.

Lustrator zarejestrował tu trzech gospodarzy. Bagińscy pojawili się w Rybakach przed 1711 rokiem a odeszli po 1778. Kruculowie (Krucelowie, Kruciulowie) przybyli tu przed 1721 rokiem a ostatni raz metryki wymieniły ich w 1765 roku. Często używane podwójne nazwisko Krucel Bagiński wskazuje na to, że były to rodziny spokrewnione. Świsłoccy przybyli do Rybak przed 1695 rokiem, a odeszli przed 1828.

Gospodarze wymienionych rodów mając po dwa czwartaki odrabiali tygodniowo po 4 dni pańszczyzny, oczywiście z własnym sprzężajem. Normy pańszczyzny były ujednolicone dla wszystkich wsi. Do odrabiania tłok i gwałtów byli zobowiązani wszyscy dorośli ludzie. Można sądzić, że większość robót awaryjnych była odrabiana na miejscu, gdyż dawna Narew często wylewała, zalewając nie tylko budynki inwentarskie, lecz także i domy. Wtedy często była rozmywana droga łącząca Rybaki z innymi wsiami.

Zwolnienie Rybak od czynszu, daniny owsa, drobiu i jaj było zapewne kompensowane daninami ryb, chociaż dokument o tym nie wspomina. Rybaki nie były przypisane do żadnej karczmy, gdyż w każdą niedzielę mogli korzystać z karczmy kościelnej i dworskiej, która była postawiona na Krzywej.

Za Stanisława Augusta przybyły tu nowe rody. Rybnikowie (nazwani później Rybołowiczami) zamieszkali tu przed 1783 rokiem a odeszli po 1797. Michalscy (Michalewiczowie) zamieszkali w Rybakach przed 1790 rokiem. Spis z roku 1922 ich nie wymieniał.

Upadek Konfederacji Barskiej w okolicach Knyszyna i Dobrzyniewa był początkiem wielkich zmian w tym rejonie i całej Rzeczypospolitej. W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski. Ten fakt zaciążył tragicznie na gospodarce kraju.

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego to był okres ciągłej naprawy Rzeczypospolitej. Jednakże oprócz sukcesów (Konstytucja 3 Maja 1791 roku) niosło ze sobą szereg błędnych posunięć. Najbardziej tragicznym było przystąpienie króla do Targowicy, w dniu 23 lipca 1792 roku. W roku 1794 chłopi parafii dobrzyniewskiej brali udział w walce o niepodległość. Akt powstania z 24 marca 1794 roku ogłoszony przez Tadeusza Kościuszkę nakazał pospolite ruszenie obejmujące chłopów. 23 kwietnia tego roku Komisja Bielska mianowała rotmistrzów parafialnych. Z każdych 5-ciu „dymów” miał być powołany jeden żołnierz pieszy. Rotmistrzowie parafialni poprowadzili chłopskie pospolite ruszenie pod Rajgród. Udział chłopów w walce, w obronie niepodległości, zakończył się tragicznie: 9 lipca 1794 roku oddział chłopski w liczbie około 2,5 tysiąca ludzi został rozbity przez Prusaków.

Powstanie upadło. W 1795 roku nastąpił trzeci rozbiór Polski.

Czasy rozbiorów

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej ziemie te przeszły pod panowanie pruskie, a po roku 1807 – rosyjskie. Ziemie Księstwa Warszawskiego, a później Księstwa Kongresowego, sięgały tylko do rzeki Narwi. Stąd zachodnią stronę tej rzeki nazywa się i dziś „polską stroną”. W czasie zaboru pruskiego trwał wzmożony ruch osadniczy. Adamscy przybyli tu przed 1802 rokiem i są do dziś. Klepackich i Żodcuków wymieniły metryki tylko w roku 1800, Adwernów w 1805, Wasilewskich w 1806, Żółtkowskich w 1807.

Bodulskich wymieniły metryki tylko w 1812. Wypisy z metryk doprowadzono właśnie do roku 1812. Czasy zaboru rosyjskiego i późniejsze relacjonowane będą w oparciu o kościelne spisy ludności. Pierwszy spis był dokonany przed Powstaniem Listopadowym, w roku 1828. W Rybakach mieszkało wówczas 51 osób reprezentujących 7 rodów. Oto ich wykaz: Adamscy – 9 osób, Buczyńscy – 5, Grzegorczykowie – 5, Ignatowscy – 6, Michałowiczowie – 7, Mudziowie – 13 i Otapowiczowie – 6 osób.

Tradycja ustna podaje, że w Powstaniu Styczniowym uczestniczyli mieszkańcy parafii dobrzyniewskiej, lecz nazwisk powstańców nie znamy. W czasie powstania dokonano uwłaszczenia chłopów, lecz system trójpolowy obowiązywał nadal. W czasie Powstania Styczniowego, w 1863 roku, mieszkało w Rybakach 36 osób reprezentujących 5 rodów. Oto one: Adamscy – 7 osób, Buczyńscy – 2, Ignatowscy – 8, Michalewiczowie – 6 i Mudziowie – 13 osób.

Polska Niepodległa

W 1918 roku powstała Polska Niepodległa, w 1921 roku sporządzono państwowy spis ludności a w 1922 roku spis kościelny. Według kościelnego spisu ludności w 1922 roku mieszkało w Rybakach 45 osób, reprezentujących 4 rody. Byli to: Adamscy – 10 osób, Dąbrowscy – 8, Ignatowscy – 6 i Mudziowie – 21 osób.

W latach międzywojennych w Polsce zapoczątkowano na szeroką skalę scalanie gruntów (komasację). Komasacja miała na celu zlikwidowanie niekorzystnego rozbicia poszczególnych gospodarstw rolnych na działki (szachownice) położonych w różnych, często oddalonych od siebie miejscach. Tworzenie gospodarstw o zwartej powierzchni zapewniało możność prowadzenia racjonalnej gospodarki rolnej.

Druga Wojna Światowa przyniosła najpierw okupację sowiecką, a niedługo później niemiecką. W czasie okupacji, działały na terenie całej parafii dobrzyniewskiej, organizacje wojskowo-polityczne podporządkowane rządowi polskiemu w Londynie. Do Narodowych Sił Zbrojnych (NSZ) we wsi Rybaki należeli Edward, Stanisław i Tadeusz Mudziowie. Organizacji prosowieckich na terenie tej parafii nie było.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W końcu lipca 1944 roku Niemcy opuścili te ziemie, weszły tu ponownie wojska sowieckie i rozpoczęło się tworzenie nowej władzy polskiej. Radość z odejścia Niemców była krótka. We wrześniu 1944 roku NKWD rozpoczęło aresztowania członków Armii Krajowej, których później wywożono w głąb Rosji.

Trwające jeszcze dwa lata walki podziemia w obronie niepodległości zakończyły się klęską. Władzę objęli komuniści. Rozpoczął się okres wielkich przemian. Próby kolektywizacji rolnictwa nie powiodły się. Pod pozorem walki z ciemnotą i zacofaniem rozpoczęto konsekwentne zwalczanie wiary chrześcijańskiej i tradycji narodowych. Poddano ostrej cenzurze historię.

Okres Polski Rzeczpospolitej Ludowej trwający 45 lat, cechujący się ucieczką do miast stwarzał jednak możliwości zatrudnienia poza rolnictwem. Następował dalszy wzrost zaludnienia wsi.

W 1978 roku zasiadł na Stolicy Piotrowej Papież Polak. Z jego inspiracji powstała „Solidarność”, która obaliła komunizm w Polsce. Następnie padały systemy komunistyczne w Europie Środkowej, a ostatecznie runął komunizm w jego gnieździe Związku Radzieckim. Znów powstała Polska Niepodległa.

Trzecia Rzeczpospolita

Obecnie w Rybakach (dane z 2008 roku) mieszka 21 osób reprezentujących 5 rodów. Są to: Adamscy – 2 osoby, Dąbrowscy – 12, Ignatowski – 1, Powichrowscy – 2 i Wasilewscy – 4 osoby.

Mieszkańcy tej ziemi współtworzyli historię Polski, ale jej nie pisali. Współtworząc historię stali się Narodem.

Na podstawie opracowania

Edwarda Popławskiego: „Dzieje parafii Dobrzyniewo”

wyboru dokonała Regina Popławska