Nowosiółki

NOWOSIÓŁKI – METRYKA ZIEMI I LUDZI.

Jeszcze w początku X wieku ziemie te były zamieszkałe przez nadwiślańską ludność mazowiecką, a później weszły do państwa Piastów. Mieszko I i Bolesław Chrobry rozciągali tu swe panowanie. Po śmierci Bolesława Krzywoustego ziemie te na kilka lat dostały się pod władzę Rusi, po czym znów przejęło je Mazowsze. Wielki dramat tych stron rozpoczął się od roku 1255, kiedy to jaćwiesko-litewskie wyprawy łupieskie i odwetowe na Mazowsze i w głąb Polski wyludniły te tereny. Tak spustoszała ziemia przeszła w 1382 r. w zastaw krzyżacki, a od 1398 r. pod panowanie litewskie. Wtedy Litwa była już w unii z Polską. Opuszczone i nieuprawiane ziemie porosła puszcza.

Po zwycięstwie grunwaldzkim królowie polscy i książęta litewscy urządzali w tej puszczy wielkie polowania. Aby zabezpieczyć uczestniczących w polowaniach przed watahami wilków zbudowano u ujścia rzeczki Sokołdki Małej do Supraśli wielkie okoły dla koni. Dziś są to pola wsi Sochonie.

Pod koniec XV wieku strzegła tych okołów rodzina Dobrzyniewskich herbu Ciołek, a w 1519 roku, kiedy Mikołaj Radziwiłł fundował kościół dobrzyniewski, byli już wymieniani: Łukasz i Waśko Dobrzyniewscy. Ich pierwotna osada obok okołów nazywana była Sokołdką.

Nowopowstała parafia miała granice naturalne: od południa rzeka Supraśl, od zachodu rzeka Narew, od północy Kulikówka a od wschodu granica Wielkiego Księstwa Litewskiego.

Po ufundowaniu kościoła w Dobrzyniewie Radziwiłłowie rozpoczęli zakładanie wsi na terenie utworzonej parafii dobrzyniewskiej. Najpierw Łukasz założył Dobrzyniewo Wielkie obejmujące 100 włók. Obejmowało ono ziemie późniejszych wsi: Dobrzyniewo Poświątne, Letniki, Krynice i Dwór Dobrzyniewski. Tytułem zapłaty za działalność osadniczą Łukasz będący wójtem otrzymał 10 włók ziemi (165 ha). Na niej założył wieś, która została nazwana od imienia jego syna Jerzego – Jurowcami.

Waśko Dobrzyniewski założył wieś nazwaną od jego imienia Waśkowcami. Wymierzył na nią 36 włók ziemi. Później tę wieś nazwano Dobrzyniewem. Przez cały czas obecności na tych ziemiach Dobrzyniewscy trudnili się spławem produktów leśnych. Miejscem załadunku była binduga na rzece Supraśli, na polach wcześniej założonej wsi Leńce.

Za Zygmunta Augusta uporządkowano żywiołowe osadnictwo na ziemiach parafii dobrzyniewskiej. W latach 1554-1559 wymierzono nowe granice wsi. Akcję tę nazwano pomiarą włóczną. Wtedy wprowadzono gospodarkę trójpolową. Większość wsi tej parafii, stanowiły dobra królewskie. Administracyjnie należały one do dwu wójtostw: dobrzyniewskiego i letnickiego.

W czasie pomiary włócznej powstała między innymi, przydzielona początkowo do dworu dobrzyniewskiego, wieś Borsukówka. Nazwę jej przydano od rzeczki nazywanej niegdyś Borsukówką (dziś Parowa). Gdy powstała wieś, a może i wcześniej, zbudowano dwór, browar i wykopano 5 sadzawek, tworząc tu siedzibę Leśnictwa Knyszyn, która funkcjonowała do końca Rzeczpospolitej.

Przy granicy wsi Borsukówka istniał mały zaścianek o powierzchni 1 włóki i 4-ch morgów. Otrzymał go na służbę młynarską Paweł Pasek. Wspomniany młyn zbudowano na rzeczce Kulikówce, obok Dziarnowizny, przy polu zwanym Kulikiem. I dziś są w ziemi pale świadczące o tym młynie, który od nazwiska pierwszego młynarza był wówczas nazywany młynem Paska. Początkowo wszystkie młyny na Kulikówce miały tylko po jednym kole.

Lustracja w roku 1559 informuje o istnieniu tam drugiego zaścianka o powierzchni 15 włók. Czytamy w niej: „Zaścianek nad Narwią przy ścianach siół Pogorzałki, Borsukówki i Rudy – sianożętych a błotnistych miejsc gruntu podłego nr 15, który rozdan na płacie. Płacą z niego jako podłego”. Ten wielki obszar gruntu obejmował również ziemie na prawym brzegu Kulikówki, które później przydzielono Katrynce i innym wsiom, które łąk nie posiadały.

Przy granicy borsukowskiej był jeszcze trzeci mały zaścianek o powierzchni tylko 2 morgi. Dokument z 1561 roku informował, że był „przy błocie i od sioła Rudy”. Otrzymał go również Paweł Pasek na młynarstwo. W tym miejscu później powstała wieś Nowosiółki.

Po Aleksandrze Chodkiewiczu starostą bielskim został Jan Radziwiłł. W polityce Radziwiłłów na tej ziemi były dwa cele: litwinizować teren parafii dobrzyniewskiej i wzmacniać obóz przeciwny królowi. W roku 1569 dokonano unii z Litwą a ziemie parafii dobrzyniewskiej wróciły do Polski.

7 lipca 1572 roku w dworze knyszyńskim zmarł król Zygmunt August. Razem z jego śmiercią i tym samym wygaśnięciem dynastii Jagiellonów naszły na Polskę wielkie nieszczęścia. Jeszcze w roku 1570 obfite deszcze, a zwłaszcza mróz w czasie kwitnięcia zbóż, spowodował wielki nieurodzaj, który objął Polskę i Litwę. Rok następny nie był lepszy: trwający trzy dni w lecie mróz zniszczył w wielkim stopniu zboża ozime i jare. Powstał wielki głód. „Ludzie w mieściech, we wsiach y po drogach pomarli jako bydło leżeli… od głodu niektóre matki swe własne dzieci ziedli”. Nieurodzaje, głód i morowe powietrze osiągnęły swój szczyt w roku 1572. Pomór w Knyszynie i okolicy był tak wielki, że wielu dworzan opuściło ciało królewskie. Zwłoki królewskie przewieziono do zamku tykocińskiego, gdzie przebywały do przeminięcia plag.

Po przejściu nieurodzajów i morowego powietrza rozpoczęto naprawianie gospodarki. W 1573 roku przeprowadzono lustrację, aby obliczyć straty. Najbardziej wyludniły się osiedla w północnej części parafii dobrzyniewskiej, szczególnie Pogorzałki, Kozopatry i Kulikówka.

Morowe powietrze z roku 1572 oraz inne pomory i nieurodzaje wyludniły też wieś Borsukówkę, a przed rokiem 1602 strawił ją pożar. Dziś świętowany dzień św. Anny zdaje się mieć swoje korzenie w dawnej tragedii wsi. Gdy pierwszą Borsukówkę strawił ogień, wyludniły się też zaścianki. Trzeba było osadnictwo zaczynać od nowa.

W latach 1600-1615 młyn „na Kuliku” należał dodworu knyszyńskiego i bywał wykazywany w lustracjach wsi Rudy. Dzierżawca, którego nie wymieniła lustracja z 1602 roku, uiszczał daninę zbożową w wysokości 25 beczek żyta „miary młynarskiej” rocznie. Komplikacje organizacyjno-finansowe najlepiej zilustruje fakt, że młyn „na Kuliku” miał przydzielony „Zaścianek Błotny”, czyli obecne pole wsi Nowosiółki. Dochody z młyna zbierał dwór knyszyński a koszty utrzymania ponosiło Leśnictwo Knyszyn, do którego Zaścianek Błotny należał. Taka sytuacja istniała już w młynie w roku 1602, kiedy młynarzem był Paweł Pasek.

Na przełomie XVI i XVII wieku zaistniał spór pomiędzy leśniczym knyszyńskim rezydującym w Borsukówce Stanisławem Targońskim z plebanem dobrzyniewskim Gasparem Grotowskim. Spór ten został rozstrzygnięty dopiero przez króla Zygmunta III Wazę w roku 1619. Wszystko wskazuje na to, że przyczyną konfliktu, wynikającą z paradoksu prawnego, była dziesięcina ze wsi podległych Leśnictwu Knyszyńskiemu. Mogły to być powstające osady na terenie dzisiejszych wsi Kobuzie, Nowosiółki czy Dziarnowizna, młyny i osady osoczników w Myśliwcu i Sieńkach oraz nowopowstające wsie Rybnik i Krasne. Do dworu borsukowskiego należała też wieś Sofijówka (obecnie Zofijówka) oraz nad Biebrzą Zabiele, Jesionowo i Kopytkowo.

Do roku 1638 zasady obciążeń pieniężnych i robocizny wywodziły się od ustawy włócznej. Trzymano się na ogół zasady, że każdy chłop albo odrabiał 2 dni pańszczyzny tygodniowo, albo uiszczał opłatę czynszową. W międzyczasie były dokonywane korekty, lecz robiono to z wielką ostrożnością. Ważnym czynnikiem skłaniającym dzierżawców do nakładania coraz większych robocizn było dobre położenie komunikacyjne: rzeki Narew i Supraśl.

W roku 1638 rządy nad Starostwem Knyszyńskim przejęła królowa Cecylia Renata. Wykonawcą jej woli był ówczesny starosta knyszyński Aleksander Czołwański. Królowa obejmując rządy nad wymienionym starostwem wprowadziła drakońskie ustawy obciążające poddanych, między innymi należących do dworu dobrzyniewskiego. Ustawy dotyczyły bardzo wysokich robocizn, ponadto czasu odpoczynku podczas odrabiania pańszczyzny, powinności (podwody, stróże i inne) oraz opłaty czynszu. Wszelkie sprzeciwy i opór łamano przy użyciu uzbrojonej straży. Pod ciężarem tych powinności chłopi zbuntowali się.

Władysław IV akceptował postępowanie królowej Cecylii Renaty ponieważ postanowił zdobyć ponownie Moskwę i zatknąć polskie sztandary w Konstantynopolu. Rzeczpospolita Obojga Narodów była krajem rolniczym. Dochody można było uzyskać głównie ze zwiększenia obciążeń chłopów, szczególnie z dóbr królewskich. Zwiększenie opłat czynszowych nie było jeszcze tak drażliwe jak drastyczne zwiększenie pańszczyzny od dwóch dni tygodniowo za Zygmunta Augusta do ośmiu nałożonych przez Władysława IV.

Kiedy na ziemiach parafii dobrzyniewskiej dzierżawcy królewszczyzn wprowadzali przy pomocy hajduków wysokie normy robocizny, daleko na wschodzie Rzeczypospolitej wojsko tłumiło bunty kozackie i zmagało się z Tatarami. Krwawe bunty chłopskie zaczęły się więc już wcześniej na Ukrainie, a rewolty w Starostwie Knyszyńskim były tylko rezonansem politycznym tego co się działo na Ukrainie. Wojny w tamtym rejonie dały początek epidemiom, które ogarnęły cały kraj. Protesty we wsiach parafii dobrzyniewskiej zostały stłumione, a Sąd Referendarski, na który liczyli tutejsi osadnicy zawiódł ich nadzieje, opowiadając się po stronie dzierżawców.

W 1639 roku wprowadzono w kościele dobrzyniewskim metryki chrztu i ślubów, co pozwala już dokumentować osadnictwo tego regionu. Od tej pory przy nazwiskach rodów, które tu przetrwały czas długi będzie się podawać pierwszy rok zapisu z metryki chrztu lub ślubu. Rodziny, które tu zamieszkały na krótko, będą wymieniane w kolejności chronologicznej. Za tego króla wsie parafii dobrzyniewskiej były przeludnione, a wieś Borsukówka nie istniała.

Okres względnego dostatku mieszkańców wsi parafii dobrzyniewskiej zakończył się najazdem szwedzkim, zwanym potopem. Jeszcze przed wojną przeszło tędy morowe powietrze. Prócz moru czyli dżumy zjawiały się tu różne inne choroby zakaźne, jak febry, kwartany, maligny i inne kończące się śmiercią.

Pierwszym atakiem na dobra królewskie w tym rejonie była rekwizycja zapasów zboża w młynach i ich dewastacja. Stało się to zapewne jeszcze w 1654 roku. Nie udało się zdobyć zapisów mówiących o młynie nad rzeczką Kulikówką, obok Dziarnowizny „na Kuliku”. Ten młyn był zapewne bardziej zdewastowany niż inne stojące w tym rejonie, gdyż znajdował się bliżej Tykocina. Nie udało się też zdobyć zapisów, które by mówiły o jego reaktywowaniu.

Już w listopadzie 1655 roku Tykocin znalazł się w rękach szwedzkich. Później przez 9 miesięcy wojska polskie oblegały twierdzę tykocińską. W lipcu 1656 roku nadeszła odsiecz szwedzka. Wojska polskie cofały się na wschód tocząc walki. Wtedy zostały spalone Pogorzałki, Gniła i Kulikówka. 27 stycznia 1657 roku Polacy odbili Tykocin jednak działania wojenne nie ustały, doprowadzając parafię do ruiny.

Jesienią 1659 roku skończył się rozejm z Rosją co spowodowało nowy najazd Moskali. Lata 1660-1661 oprócz działań wojennych przyniosły również kolejne fale zarazy. Wojna z Rosją trwała nadal i miała dla Polski przebieg pomyślny. Zdawało się, że najgorsze czasy dla tych stron minęły. Stało się jednak inaczej: w roku 1662 zaległości w należnym żołdzie doprowadziły do rewolty wojsk litewskich i koronnych, ta z kolei do ruiny ziemie Starostwa Knyszyńskiego. Wojsko chcąc wywrzeć presję zabierało chłopom z królewszczyzn wszystko co miało wartość. Skutki przewrotu nie tknęły wsi szlacheckich (szlachecka solidarność) oraz plebańskich (względy natury religijnej). Rewolta przypadła na rok klęski nieurodzaju co spotęgowało dramat.

Po zniszczeniach wojennych lat „potopu” nastąpiły wielkie zmiany w rozwoju gospodarczym wsi parafii dobrzyniewskiej. Przyhamowała gospodarka wsi chłopskich, a w szybkim tempie rozwijały się wsie przy dworach i dwory. Wśród tych ostatnich na czoło wysunął się dwór borsukowski i wsie do niego należące.

Zapadła decyzja zmniejszenia areału leśnego na rzecz utworzenia nowej wsi Borsukówka. Rozpoczęto więc zakładać nową wieś o starej nazwie i zabudowano miejsce na dawnym Zaścianku Błotnym, czyli w miejscu gdzie obecnie znajduje się wieś Nowosiółki. Postawione tam pierwsze domy nazwano Borsukówką Zabłotnikami, aby odróżnić od Borsukówki Dworu i Borsukówki Ogrodników.

Pierwszy zapis o nowej wsi Nowosiółki pochodzi jeszcze z 5 lutego 1652 roku. Cechował ją szybki rozwój. Jest rzeczą charakterystyczną, że osadnicy tej wsi chrzcili swe dzieci w kościele knyszyńskim. Pierwszym ochrzczonym w kościele dobrzyniewskim mieszkańcem wsi Nowosiółki był dopiero Myśliwiec w roku 1724.

Szybki rozwój tej nowej wsi rozpoczął się od rewolty wojskowej. W roku 1661 żyła już tam rodzina Krupków. Najwcześniej zamieszkali tu na czas długi Dąbrowscy nazywani dawniej Dembrowskimi. Pierwszy zapis o ich bytności w tej wsi pochodzi z roku 1663. Ród ten w Nowosiółkach żyje do dziś. Dąbrowscy z tej wsi byli już chłopami, podczas gdy borsukowscy – szlachtą. Inni wcześniej zamieszkali w Nowosiółkach nie trwali tam długo. Byli to Żmiejkowie i Danilczukowie (1664) oraz Szychterowie (1665). W 1665 roku żyła już tam rodzina Zalewskich a 15 lutego tego roku Marcin Zalewski ożenił się z Łucją Solnikówną z Pogorzałek. W tym też roku Zofia Mańchówna z Nowosiółek wyszła za mąż za Jana Chrabołowskiego z Chraboł. Mieszkali tam już wtedy Perkowscy.

Po abdykacji Jana Kazimierza szlachta, chcąc pokrzyżować intrygi magnatów i obcych dworów, opowiedziała się za kandydaturą Polaka i wybrała na króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Król jednak uległ inspiracjom dworu wiedeńskiego, co wpłynęło na pogorszenie stosunków polsko-tureckich. Polska nie była przygotowana do wojny, co się w pełni ujawniło podczas wielkiego najazdu sułtana Machammeda IV w 1672 roku. Krótkie panowanie króla Michała oddaliło wojny z ziemi podlaskiej.

Za króla Michała zamieszkali w Nowosiółkach Wróblowie, nazywani później Wróblewskimi. Ród ten żył w Nowosiółkach do końca Rzeczypospolitej. W roku 1669 ożenił się mieszkający już w tej wsi Paweł Gilewski z Barbarą Andrzejówną z Rudy. Jego potomkowie żyli w tej wsi do końca XVIII wieku. Ponadto za panowania króla Michała na krótko do Nowosiółek przybyli Gawełkowie (1669) i Leniodowie (1671). Mieszkający już w Nowosiółkach Wawrzyniec Perkowski ożenił się w 1669 roku z Jadwigą Cierechówną ze wsi Kobuzie. Ostatni zapis o ich obecności w Nowosiółkach w księgach metryk chrztu pochodzi z roku 1671. Żyli tu również Ciołkowie, ale przez krótki czas (1672).

Okres panowania Sobieskiego związany był z działaniami wojennymi, głównie przeciw Turcji. Zostało to uwieńczone zwycięstwem pod Wiedniem 12.09.1683 roku. Za panowania Jana III Sobieskiego, oprócz wojen, spadły na Rzeczypospolitą liczne nieszczęścia – dwukrotnie nawiedziła te strony szarańcza (lata 1690 i 1693) oraz posucha. Po tych zdarzeniach nastał czas dobrych urodzajów. Rządy tego króla to dla parafii czas stabilizacji i ponownego zasiedlania pustek. Zniszczenia lat wojen wytworzył nową sytuację gospodarczą bardziej korzystną dla wsi szlacheckich i przy dworach niż chłopskich. Ubytek ludności powstały w czasach wojen zaczął się wyrównywać.

Na opuszczonych włókach chłopskich osiedlali się nowi przybysze. Pomimo, że od rewolty wojskowej do wstąpienia Jana Sobieskiego na tron upłynęło 11 lat, było jeszcze dużo ziemi wolnej dla nowych osadników. Brak ludzi do pracy sprawił, że ceniono ich więcej niż poprzednio.

Opuszczone w czasie działań wojennych ziemie nie zaludniały się równomiernie. Najbardziej rozwijały się wsie przy dworach, jak Borsukówka, Kobuzie i Nowosiółki oraz Jurowce i Ogrodniki. Tam zubożały chłop mógł liczyć na jakąś pomoc, natomiast na dzierżawionych włókach królewskich był pozostawiony własnym siłom. Szczególnie szybko rozwijał się dwór Borsukowski, będący siedzibą Leśnictwa Knyszyn. Administracja dworu zabiegała, aby pozyskać jak najwięcej osadników.

W 1676 roku w Nowosiółkach mieszkało już 18 ludzi dorosłych. Od swojego powstania do roku 1724 wieś Nowosiółki chrzciła swoje dzieci w kościele knyszyńskim. W opisywanym okresie przybyło tu aż 12 nowych rodzin, lecz wszystkie mieszkały tu krótko. Byli to: Roszkowscy (1674), Gilowie i Gotowkowie (1675), Choroszczaniukowie (1679), Zudenikowie i Filipowiczowie (1681). Filipowiczowie byli zapewne potomkami osocznika Filipa, który mieszkał w tej wsi już wcześniej. Szewczykowie, Rodzikowie, Sadowscy, Grelińczykowie i Mazurowie byli tu już w 1693 roku.

Panowanie tego króla ściągnęło na Polskę nowy najazd szwedzki i przewlekłą wojnę domową. Liczne przemarsze wojsk spowodowały zniszczenia porównywalne ze zniszczeniami potopu szwedzkiego. Tragedię Podlasia powiększał fakt przeciągającego się pomoru jeszcze do 1711 roku. W czasie opisywanej wojny szwedzko-sasko-polsko-rosyjskiej zaczęło się ponowne wyludnianie wsi, wyprzedaż inwentarza i całkowite rujnowanie gospodarstw chłopskich. Zarządcy dworów musieli opłacać hibernę, gdyż z chłopów już niczego nie można było ściągnąć.

Sporządzona w 1717 roku inwentaryzacja dworu stanowi ważny dokument pozwalający ocenić sytuację we wsiach królewskich parafii dobrzyniewskiej i stopień upadku gospodarczego wywołany wojną a szczególnie przemarszami różnych wojsk. We wsiach dworu borsukowskiego sytuacja była zła. W dokumencie tym czytamy: „Wieś Kobuzy pusta. Wieś Jasionowo pusta. Wieś Nowosiółki – w niej Kasper Zgubiodziura wołu jednego. Jan Dąmbrowski wołu jednego”. Dalej dodano: „Wieś Kobuzy Kazimierz Plita”, co oznaczało, że posłano go tam z rodziną na zapoczątkowanie nowego osadnictwa. Gospodarstwa rolne bez inwentarza i rozpoczynające się od początku urządzanie gospodarstw nie należało do wyjątków.

Przy tak zniszczonej gospodarce w zasadzie statystycznego ubytku w ludziach nie było, ale było mało ludzi zdatnych do pracy a dużo dzieci. Za króla Sobieskiego rodziło się w Borsukówce w przybliżeniu tyle dzieci co i w początku panowania Augusta II Sasa (do roku 1716). Był widoczny wzrost urodzeń w Nowosiółkach. Można tu przyjąć zasadę, że dwór borsukowski wyszedł z pierwszego najazdu szwedzkiego obronną ręką, ale poniósł wielkie straty w czasie drugiego.

Osadnictwo wsi Nowosiółki tego okresu nie było stabilne. Do końca Rzeczypospolitej mieszkali tu osiedleni przed 1732 rokiem Sieńkowie. Później przydano im nazwisko Sienkiewiczów. Ponad 40 lat wymieniano tu Jankowskich i Tomaszewskich (1727). Nieco krótszy był pobyt Walczeniuków i Jackowskich (1729). Dalej wymienieni krótko znaczyli tu swój pobyt. Byli to: Zalescy i Sochoniowie (1698), Bezubikowie (1708). Przybyli tu ze wsi Kobuzie Grzesieniukowie (1714) i mieszkali w Nowosiółkach ponad 10 lat. Tyle czasu mieszkali tu też Kaczanowscy (1721) i Myśliwcowie (1724). Krótki był pobyt Cicereniuków (1722), Walendziuków (1727), Piwoszów (1731) i Sawickich (1733).

Śmierć Augusta II Sasa zapoczątkowała wojnę sukcesyjną. Ta wojna domowa, wspomagana obcymi wojskami, nie miała tak tragicznego wymiaru dla parafii dobrzyniewskiej jak poprzednia, jednak stanowiła największą tragedię miasta Tykocina (przełom lat 1733/34). Najcięższą stratą ataku konfederatów mazowieckich i łomżyńskich, która zdegradowała Tykocin aż do naszych czasów, było spalenie zamku i obiektów towarzyszących.

Czasy Augusta III Sasa były nacechowane większą stabilnością.Długotrwały pokój wpłynął na wzrost zaludnienia. We wsiach parafii dobrzyniewskiej robiło się coraz ciaśniej. Na ziemiach dotąd nieużywanych powstają nowe osady. Obok wsi Kobuzie wyrasta wieś Borowiki – 2 czerwca 1744 roku zostało tu chrzczone pierwsze dziecko. Nazwa Borowiki pochodzi zapewne od pszczół osiadłych bez opieki bartniczej w wypróchniałych drzewach. W miejscu tym istniały niegdyś liczne barcie. Wieś istniała 110 lat. Po Powstaniu Styczniowym, gdy zlikwidowano dwór borsukowski, Borowiki również zlikwidowano a mieszkańców wsi osadzono na ziemiach byłego dworu borsukowskiego, nazywanych obecnie Fermą.

W tym czasie nikt z przybyłych do wsi Nowosiółki nie osiedlił się na długo. Na krótki czas przybyli tu: Zienkiewiczowie (1738), Doroszkowscy i Sandurscy (1756) oraz Komorowscy (1758). Nowosiółki przestawały być atrakcyjne dla osadników, gdyż obok zakładano wieś Borowiki.

Na terenie parafii dobrzyniewskiej istniały obok siebie cztery światy: magnacki, szlachecki, chłopski i duchowny. Pomimo wielkiej dysproporcji w poziomie życia, obyczajowość magnacka była przenoszona na życie szlachty, a może i w jakimś sensie na chłopów. Najlepiej tamte czasy charakteryzował żyjący wówczas ksiądz Jędrzej Kitowicz.

Chociaż sejmową lustrację tych ziem sporządzono dopiero w końcu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, w roku 1789, to jednak już w początku rządów tego króla dla Starostwa Knyszyńskiego był sporządzony dokument, obszerniejszy niż dotychczasowe lustracje, zawierający poza wykazem osadników każdej wsi bardzo dokładne określenie zobowiązań chłopów osiedlonych na królewszczyznach. Był to dokument z roku 1766 przekazujący te ziemie we władanie Czapskich.

Bardzo ulgowo potraktował lustrator wsie Nowosiółki, Kobuzie i Borowiki. Tych ostatnich jeszcze nie wymienił z nazwy. Zapis nie określa ilości uprawianego gruntu, ani dni pańszczyzny. Nie wymienia się też czynszu, daniny owsa, drobiu i jaj. Zarejestrowano tylko sprzężaj i potomstwo. Taki zapis daje podstawy do wymiaru podatku pogłównego i określenia obowiązku odrabiania „gwałtów” i szarwarków. Taka tolerancja nie wynikała z wielkoduszności. Były to wsie założone na gruntach lichych – błotnistych i piaszczystych.

Gdy weźmiemy stan demograficzny tych wsi z lat 1765-1768, a w tym czasie spisywano lustrację, to średnia ilość urodzonych w jednym roku dla tych wsi wynosiła: Nowosiółki – 1,0, Kobuzie – 1,7 i Borowiki – 1,7. Za Augusta II Sasa średnia roczna ilość urodzin we wsi Kobuzie i Nowosiółki była taka sama i wynosiła 0,9, natomiast za Augusta III Sasa w Kobuziach rodziło się średnio rocznie 1,2 dzieci, a w Nowosiółkach odpowiednio 1,9.

Lustrator ujął Kobuzie, Nowosiółki i Borowiki łącznie. Tylko wypisy z metryk umożliwiają ustalić, które rody w jakich wsiach mieszkały. Razem wymienieni gospodarze tych wsi mieli do pomocy 15 dorosłych synów i 10 córek. Mieli też liczny sprzężaj: 19 wołów i 12 koni, czyli prawie dorównywały dobrze już zorganizowanej Borsukówce.

W początkach panowania Stanisława Augusta w Nowosiółkach mieszkały już 3 dawne rody. Dąbrowscy osiedlili się przed 1663 rokiem. Wróblewscy (Wróblowie) zamieszkali tu przed 1671 rokiem, odeszli po 1806. Sieńkowie (Sienkiewiczowie) przybyli przed 1726 rokiem, odeszli po 1779.

Najmocniej był tu urządzony ród Dąbrowskich. Mieszkali oni w Kobuziach i Nowosiółkach.. W Borowikach ich nie wymieniano. Przybyli do tych wsi z Borsukówki. W Kobuziach i Nowosiółkach byli wykazani jeszcze w roku 1922. Wróblowie (Wróblewscy) mieszkali w Nowosiółkach i Borowikach. W Borowikach osiedlili się przed rokiem 1749 i żyli w tej wsi aż do jej likwidacji w roku 1863. Jackowscy najpierw osiedlili się w Nowosiółkach (1729), a później w Borowikach (1744). Wieś Nowosiółki opuścili po lustracji, a Borowiki po roku 1807. Ród Myśliwców osiedlił się w Kobuziach i Nowosiółkach przed rokiem 1725. Myśliwcowie byli jeszcze wymieniani w Kobuziach po roku 1863.

Przed samą lustracją zamieszkał tam ród Dobrzyńskich. Pierwszy raz ich wymieniono w roku 1765. Nie było już o nich zapisów po roku 1808. W czasie lustracji mieszkały Nowosiółkach rodziny, których nie zapisał lustrator. W Nowosiółkach wymieniały metryki Jankowskich i Tomaszewskich. Obie te rodziny przybyły tu przed 1727 rokiem. Tomaszewskich wymieniono ostatni raz w roku 1756, a Jankowskich w 1763. Można przypuszczać, że jeszcze w czasie spisu te rodziny były tu obecne. Sieńkowie (Sienkiewiczowie) byli obecni w Nowosiółkach. Pierwszy raz wymieniły ich metryki w roku 1732, a ostatni w 1779.

Jest rzeczą charakterystyczną, że żadna z rodzin osiedlonych w Nowosiółkach w okresie panowania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego nie przetrwała w tej wsi do roku 1922. Wszyscy oni byli wymienieni tylko raz w metrykach kościelnych: Musowie – w 1770 roku, Zastoccy – w 1775 oraz Buczyńscy – w 1786. Żaden z wymienionych rodów nie był wymieniany w spisach kościelnych począwszy od 1828 roku.

W dworze borukowskim, który był nadal siedzibą Leśnictwa Knyszyn, nie pozostały już żadne ślady dawnej wielkości, kiedy inwestował tu sławny ród Zamoyskich. Gospodarka tego zubożałego dworu była nacechowana wielką ostrożnością w wymiarze danin. Ciążyło na dworze wspomnienie przeszłości wsi Borsukówka, bezimiennych zaścianków, gdzie już powstały wsie: Kobuzie, Nowosiółki i stawiano wtedy pierwsze domy w nowej wsi Borowiki.

Upadek Konfederacji Barskiej w okolicach Knyszyna i Dobrzyniewa był początkiem wielkich zmian w tym rejonie i całej Rzeczypospolitej. W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski. Ten fakt zaciążył tragicznie na gospodarce kraju.

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego to był okres ciągłej naprawy Rzeczypospolitej. Jednakże oprócz sukcesów (Konstytucja 3 Maja 1791 roku) niosło ze sobą szereg błędnych posunięć. Najbardziej tragicznym było przystąpienie króla do Targowicy, w dniu 23 lipca 1792 roku. W roku 1794 chłopi parafii dobrzyniewskiej brali udział w walce o niepodległość. Akt powstania z 24 marca 1794 roku ogłoszony przez Tadeusza Kościuszkę nakazał pospolite ruszenie obejmujące chłopów. 23 kwietnia tego roku Komisja Bielska mianowała rotmistrzów parafialnych. Z każdych 5-ciu „dymów” miał być powołany jeden żołnierz pieszy. Rotmistrzowie parafialni poprowadzili chłopskie pospolite ruszenie pod Rajgród. Udział chłopów w walce, w obronie niepodległości, zakończył się tragicznie: 9 lipca 1794 roku oddział chłopski w liczbie około 2,5 tysiąca ludzi został rozbity przez Prusaków.

Powstanie upadło. W 1795 roku nastąpił trzeci rozbiór Polski.

Czasy rozbiorów

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej ziemie te przeszły pod panowanie pruskie, a po roku 1807 – rosyjskie. Ziemie Księstwa Warszawskiego, a później Księstwa Kongresowego, sięgały tylko do rzeki Narwi. Stąd zachodnią stronę tej rzeki nazywa się i dziś „polską stroną”. W czasie zaboru pruskiego nadal trwał ruch osadniczy. Tylko raz wymieniły metryki kościelne w Nowosiółkach Kruszewskich – w 1799 roku, Czortków i Markoszyńskich – w 1803. Żaden z wymienionych rodów nie był wymieniany w spisach kościelnych począwszy od 1828 roku.

Wypisy z metryk doprowadzono do roku 1812. Czasy zaboru rosyjskiego i późniejsze relacjonowane będą w oparciu o kościelne spisy ludności. Pierwszy spis był dokonany przed Powstaniem Listopadowym, w roku 1828. W Nowosiółkach mieszkało wówczas 39 osób reprezentujących 5 rodów. Oto ich wykaz: Dembrowscy (Dombrowscy) – 19 osób, Kamieńscy – 10, Kozłowski – 1, Rutkowscy – 7 i Zygawkowie – 2 osoby.

Tradycja ustna podaje, że w Powstaniu Styczniowym uczestniczyli mieszkańcy parafii dobrzyniewskiej, lecz nazwisk powstańców nie znamy. W czasie powstania dokonano uwłaszczenia chłopów, lecz system trójpolowy obowiązywał nadal. W czasie Powstania Styczniowego, w 1863 roku, mieszkały w Nowosiółkach 43 osoby reprezentujące 5 rodów. Oto one: Dombrowscy – 21 osób, Kamieńscy – 7, Kitlasowie – 4, Rudkowscy – 9 i Zygawkowie – 2 osoby.

W 1872 roku zbudowano kolej Brzesko-Grajewską. Nieco później, w roku 1905, równocześnie z budową kościoła murowanego w Dobrzyniewie, budowano szosę Białystok-Grajewo. Te wydarzenia pomniejszyły ważność dawnego Traktu Zygmuntowskiego, który stawał się drogą lokalną.

Polska Niepodległa

W 1918 roku powstała Polska Niepodległa, w 1921 roku sporządzono państwowy spis ludności a w 1922 roku spis kościelny. Według kościelnego spisu ludności w 1922 roku mieszkało w Nowosiółkach 79 osób, reprezentujących 8 rodów. Byli to: Bielski – 1 osoba, Dąbrowscy – 30, Dzienisowie – 6, Kamieńscy – 5, Kiltlasowie – 13, Oświecińscy – 5, Polińscy – 4 i Rutkowscy – 15 osób.

W latach międzywojennych w Polsce zapoczątkowano na szeroką skalę scalanie gruntów (komasację).

Druga Wojna Światowa przyniosła najpierw okupację sowiecką, a niedługo później niemiecką. W czasie okupacji, działały na terenie całej parafii dobrzyniewskiej, organizacje wojskowo-polityczne podporządkowane rządowi polskiemu w Londynie. Organizacji prosowieckich na terenie tej parafii nie było.

26 lipca 1940 roku NKWD aresztowało w Nowosiółkach Feliksa Dąbrowskiego dowódcę pogorzelskiej grupy ZWZ. Został on zatorturowany w więzieniu białostockim. Stosując odpowiedzialność zbiorową NKWD w piątek 20 czerwca 1941 roku, nocą wywiozła na wschód ze wsi Nowosiółki rodzinę Dąbrowskich. Byli to wdowa Serafina Dąbrowska i jej dzieci: Mieczysław, Edward, Czesław, Józef, Alojzy i Maria. Deportowanych osiedlono w Kazachstanie. Czesław zginął później na wojnie jako żołnierz.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W końcu lipca 1944 roku Niemcy opuścili te ziemie, weszły tu ponownie wojska sowieckie i rozpoczęło się tworzenie nowej władzy polskiej. Radość z odejścia Niemców była krótka. We wrześniu 1944 roku NKWD rozpoczęło aresztowania członków Armii Krajowej, których później wywożono w głąb Rosji.

Trwające jeszcze dwa lata walki podziemia w obronie niepodległości zakończyły się klęską. Władzę objęli komuniści. Rozpoczął się okres wielkich przemian. Próby kolektywizacji rolnictwa nie powiodły się. Pod pozorem walki z ciemnotą i zacofaniem rozpoczęto konsekwentne zwalczanie wiary chrześcijańskiej i tradycji narodowych. Poddano ostrej cenzurze historię.

Okres Polski Rzeczpospolitej Ludowej trwający 45 lat, cechujący się ucieczką do miast stwarzał jednak możliwości zatrudnienia poza rolnictwem. Następował dalszy wzrost zaludnienia wsi.

W 1978 roku zasiadł na Stolicy Piotrowej Papież Polak. Z jego inspiracji powstała „Solidarność”, która obaliła komunizm w Polsce. Następnie padały systemy komunistyczne w Europie Środkowej, a ostatecznie runął komunizm w jego gnieździe Związku Radzieckim. Znów powstała Polska Niepodległa.

Trzecia Rzeczpospolita

Obecnie w Nowosiółkach (dane z 2008 roku) mieszka 27 osób reprezentujących 8rodów. Są to: Dąbrowscy – 11 osób, Ferfeccy – 4, Kasabułowie – 2, Kuklicz-Dąbrowska – 1, Pietkiewiczowie – 2, Polińscy – 2, Rutkowscy – 4, Stankiewicz – 1 osoba.

Mieszkańcy tej ziemi współtworzyli historię Polski, ale jej nie pisali. Współtworząc historię stali się Narodem.

Na podstawie opracowania

Edwarda Popławskiego: „Dzieje parafii Dobrzyniewo”

wyboru dokonała Regina Popławska