Kopisk

KOPISK – METRYKA ZIEMI I LUDZI.

Kopisk, wieś położona nad rzeczką Krzemianką, dopływem Czarnej, wpadającej do Supraśli. Niewiele można dowiedzieć się o tej miejscowości, pewnie dlatego, że pod względem administracyjnym, od czasu zaborów, należała do obrubnickoj włosti. Pod względem administracji kościelnej zawsze należała do Parafii Knyszyn. Położenie ma piękne, w środku Puszczy Knyszyńskiej.

W początku X wieku ziemie te były zamieszkałe przez nadwiślańską ludność mazowiecką, a później weszły do państwa Piastów. Mieszko I i Bolesław Chrobry rozciągali tu swe panowanie. Po śmierci Bolesława Krzywoustego ziemie te na kilka lat dostały się pod władzę Rusi, po czym znów przejęło je Mazowsze. Wielki dramat tych stron rozpoczął się od roku 1255, kiedy to jaćwiesko-litewskie wyprawy łupieskie i odwetowe na Mazowsze i w głąb Polski wyludniły te tereny. Tak spustoszała ziemia przeszła w 1382 r. w zastaw krzyżacki, a od 1398 r. pod panowanie litewskie. Wtedy Litwa była już w unii z Polską. Opuszczone i nieuprawiane ziemie porosła puszcza.

Po zwycięstwie grunwaldzkim królowie polscy i książęta litewscy urządzali w tej puszczy wielkie polowania. Aby zabezpieczyć uczestniczących w polowaniach przed watahami wilków zbudowano u ujścia rzeczki Sokołdki Małej do Supraśli wielkie okoły dla koni. Dziś są to pola wsi Sochonie. Pod koniec XV wieku strzegła tych okołów rodzina Dobrzyniewskich herbu Ciołek.

Radziwiłłowie rozpoczęli zakładanie wsi na tych terenach jeszcze przed pomiarą włóczną. Kiedy powstawało nowe osadnictwo w XVI wieku ziemie te należały do Wielkiego Księstwa Litewskiego. Litwa była wtedy w Unii z Polską. Mazowsze straciło te ziemie na rzecz Litwy w roku 1398. Litwa bardzo troszczyła się o zachowanie tej części puszczy. Wejście do niej bez zezwolenia było „karane gardłem”. Pieczę nad puszczą sprawował gród w Bielsku, stąd jej nazwa Puszcza Bielska.

W 1538 roku Królowa Bona wydała stwierdzenie o lokalizacji miasta Knyszyna. Lokując miasto królowa założyła m. in. nowy folwark krypniański nazywany początkowo „dworem krypniańskim”, później folwarkiem knyszyńskim lub „zamkiem”. Następował szybki rozwój folwarku. Starosta Chodkiewicz z polecenia królowej Bony dwór rozbudował i powiększył obszar ziem uprawnych. Po Aleksandrze Chodkiewiczu starostą bielskim został Jan Radziwiłł. W polityce Radziwiłłów na tej ziemi były dwa cele: litwinizować tutejsze tereny i wzmacniać obóz przeciwny królowi.

Czas założenia wsi Kopisk może potwierdzić droga nazywana „Szlakiem Królowej Bony”, powstała około roku 1540. Prowadzi ona od Folwarku Knyszyn (Zamek) przez Kopisk, Czarną Wieś do Sokółki, gdzie łączy się z Wielką Drogą Wileńską. Oszczędza się przez to 7 km nadkładanej drogi.

Wieś Kopisk założona została prawdopodobnie jeszcze przed pomiarą włóczną. Dokumentów opisujących założenie wsi i wytyczenia gruntów nie udało się na razie odszukać. O nazwie wsi Kopisk informuje słownik, że wywodzi się ona od góry, wzgórza przypominającego kształtem stóg siana, kopę zboża lub kopiec. Wśród ludzi do dziś opowiadana jest legenda, że na tamtych terenach król podczas polowania zapuścił się w głąb puszczy i w tym czasie zaatakował go żubr. Król ratując życie skrył się za kopą siana. Z opałów uwolnił go barczysty sługa Ciołek. Od tego czasu miejsce to nazywa się Kopiskiem.

Za Zygmunta Augusta uporządkowano żywiołowe osadnictwo na terenie Starostwa Knyszyńskiego. W latach 1554-1559 wymierzono nowe granice wsi. Akcję tę nazwano pomiarą włóczną. Do wdrażania pomiary i ustawy włócznej królowa Bona powoływała kolejno zaufane osoby. Na starostów powoływała przeważnie ludzi bogatych i sprawujących wysokie urzędy w kraju. Wybitnym starostą knyszyńskim w latach 1552-1564 był podkomorzy kaliski Piotr Chwalczewski. To za jego urzędowania założono wiele obiektów gospodarczych. Starosta był wielkim miłośnikiem rybołówstwa i budowniczym. Gdzie istniała po temu możliwość zakładał stawy rybne. Za jego czasów powstał staw nazywany „Zygmuntem Augustem”, wiele stawów i sadzawek w bagnistych dolinach rzek: Jaskranki, Kulikówki i Kobylanki (do dziś istniejące). Powstały też folwarki, wójtostwa, ustalono granice wsi, pól, itp.Wtedy wprowadzono gospodarkę trójpolową. Większość wsi starostwa, stanowiły dobra królewskie.

Przed rokiem 1564 Piotr Chwalczewski założył zwierzyniec królewski, na który wydzielono: las popielewski – 14 włók „nieprzeróbki”, sioła Pietraszkiewiczów, przekopano obok tego staw, zlikwidowano i zniesiono młyn. Król zarezerwował miejsce dla „saren i zajęcy i na przyszłe czasy dla drew”, aby móc polować ze swymi gośćmi w pobliżu dworu. Zwierzyniec ten graniczył od zachodu z włókami wsi Ruda, od południa Borsukówki i Patrzykoz, od wschodu z ziemiami wsi Kobylanki i Chraboł, od północy z Folwarkiem Knyszyn.

Do Starostwa Knyszyńskiego należały folwarki: knyszyński (pod miastem), dobrzyniewski, grodziski i zabielski. Folwark Knyszyn (pod miastem) składał się z wójtostw: Hraboły (wsie Hraboły, Jaskra, Czarna – obecnie Milewskie, Przytułki – wieś nieistniejąca, Czechowszczyzna – obecnie Czechowizna), Długołęka (wsie: Długołęka, Rekle, Góra) i Krypno (wsie: Krypno, Zastocze, Ruda).

Pod koniec życia król Zygmunt August często przemieszkiwał w Knyszynie i stąd zarządzał państwem. Dnia 27 lutego 1568 roku wydał w Knyszynie „Ustawę Leśniczym”, w myśl której organizowano nowoczesną administrację na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego, a tym samym w Puszczy Knyszyńskiej. Według ustawy leśniczy był dzierżawcą a puszczą zarządzał podleśniczy przy pomocy ludności służebnej t.j. osoczników, strzelców, bartników, bobrowników i innych. W tamtych czasach puszcze podległe były poszczególnym zamkom i dworom panujących. Poddani mieszkający pod grodami, zamkami i dworami otrzymywali prawo do wchodów po: siano, drzewo, miód, ryby i inne.

Osocznicy byli najwyżej stojącą kategorią składającą się z drobnej szlachty i chłopów dobrze uposażonych w ziemię wolną od różnych ciężarów (zapłata – najmniej pół włóki ziemi wolnej od podatków). Do ich obowiązków należało strzeżenie dróg puszczańskich, pilnowanie puszczy przed wstępem osób niepowołanych, osaczanie zwierząt podczas polowań, itp. W dzisiejszym pojęciu była to straż leśna. Strzelcy mieli podobny status jak osocznicy. Powoływano ich do wojska. Brali czynny udział w polowaniach. Zaopatrywali dwór królewski, albo wielkoksiążęcy w dziczyznę. Bartnicy zapewniali dostawę miodu i wosku na dwór królewski. „Dań miodowa” od bartnika mierzona była w miednicach (33 litry). Bobrownicy dostarczali do dworu skór na ciepłe futra bobrowe i delikatnego mięsa z tychże na stoły wielkopańskie. Rybacy dostarczali do dworu odpowiednio ustalone ilości ryb szczególnie na dni postne.

To oni „ludzie lasu” nadawali nazwy różnym miejscom w puszczy, bagnom, drobnym rzeczkom, wodom, łąkom. Oni też dostawali w głębi puszczy łąki, bory bartne (60 barci = bór), pozwolenie na łowienie ryb i inne. Ludzie ci następnie zasiedlali ziemie przeznaczone do kolonizacji. Kolonizacja puszcz w XVI-XVIII wieku doprowadziła do znacznego skurczenia się powierzchni leśnej na rzecz terenów rolniczych i wsi. W tym mniej więcej czasie ukształtował się w przybliżeniu zasięg Puszczy Knyszyńskiej. Ważnym również elementem osadnictwa była eksploatacja zasobów leśnych. Głównym bogactwem eksploatacji było pozyskiwanie i obróbka drewna oraz przemysły leśne jak: produkcja smoły, popiołu, potażu, dziegciu i innych. Ważnym bogactwem tych lasów była zwierzyna łowna, produkty bartnictwa, wykorzystywanie śródleśnych łąk na sianożęcia i pastwisk niezbędnych do hodowli zwierząt domowych. Puszcza Knyszyńska od 1529 roku była zarządzana przez królową Bonę, a następnie przez jej syna króla Zygmunta Augusta. Po jego śmierci w 1572 roku wszystkie leśnictwa przeszły na własność państwa i były wydzierżawiane różnym dygnitarzom.

W roku 1569 dokonano unii z Litwą a ziemie starostwa wróciły do Polski. 7 lipca 1572 roku w dworze knyszyńskim zmarł król Zygmunt August. Razem z jego śmiercią i tym samym wygaśnięciem dynastii Jagiellonów naszły na Polskę wielkie nieszczęścia. Jeszcze w roku 1570 obfite deszcze, a zwłaszcza mróz w czasie kwitnięcia zbóż, spowodował wielki nieurodzaj, który objął Polskę i Litwę. Rok następny nie był lepszy: trwający trzy dni w lecie mróz zniszczył w wielkim stopniu zboża ozime i jare. Powstał wielki głód. „Ludzie w mieściech, we wsiach y po drogach pomarli jako bydło leżeli… od głodu niektóre matki swe własne dzieci ziedli”. Nieurodzaje, głód i morowe powietrze osiągnęły swój szczyt w roku 1572. Pomór w Knyszynie i okolicy był tak wielki, że wielu dworzan opuściło ciało królewskie. Zwłoki królewskie przewieziono do zamku tykocińskiego, gdzie przebywały do przeminięcia plag. Po przejściu nieurodzajów i morowego powietrza rozpoczęto naprawianie gospodarki. W 1573 roku przeprowadzono lustrację, aby obliczyć straty.

Barometrem nastrojów chłopskich były opuszczone włóki. We wsiach pańszczyźnianych, gdzie występowały pustki (np. we wsiach parafii dobrzyniewskiej jak Pogorzałki i Letniki) ilość ziemi nieprzyjętej nie malała. Inny rodzaj pustek występował we wsiach czynszowych jak Kulikówka i Kozińce. Włóki te były obrabiane na zasadzie dzierżawy. Lustracja z 1616 roku była najmniej korzystna dla chłopów dzierżawiących włóki opuszczone. Po prostu przytwierdziła ich do ziemi.

Do roku 1638 zasady obciążeń pieniężnych i robocizny wywodziły się od ustawy włócznej. Trzymano się na ogół zasady, że każdy chłop albo odrabiał 2 dni pańszczyzny tygodniowo, albo uiszczał opłatę czynszową. W międzyczasie były dokonywane korekty, lecz robiono to z wielką ostrożnością. Ważnym czynnikiem skłaniającym dzierżawców do nakładania coraz większych robocizn było dobre położenie komunikacyjne: rzeki Narew i Supraśl.

W roku 1638 rządy nad Starostwem Knyszyńskim przejęła królowa Cecylia Renata. Wykonawcą jej woli był ówczesny starosta knyszyński Aleksander Czołwański. Królowa obejmując rządy nad wymienionym starostwem wprowadziła drakońskie ustawy obciążające poddanych, między innymi należących do Starostwa Knyszyńskiego. Ustawy dotyczyły bardzo wysokich robocizn, ponadto czasu odpoczynku podczas odrabiania pańszczyzny, powinności (podwody, stróże i inne) oraz opłaty czynszu. Wszelkie sprzeciwy i opór łamano przy użyciu uzbrojonej straży. Pod ciężarem tych powinności chłopi zbuntowali się.

Władysław IV akceptował postępowanie królowej Cecylii Renaty ponieważ postanowił zdobyć ponownie Moskwę i zatknąć polskie sztandary w Konstantynopolu. Rzeczpospolita Obojga Narodów była krajem rolniczym. Dochody można było uzyskać głównie ze zwiększenia obciążeń chłopów, szczególnie z dóbr królewskich.

Kiedy dzierżawcy królewszczyzn wprowadzali przy pomocy hajduków wysokie normy robocizny, daleko na wschodzie Rzeczypospolitej wojsko tłumiło bunty kozackie i zmagało się z Tatarami. Krwawe bunty chłopskie zaczęły się więc już wcześniej na Ukrainie, a rewolty w Starostwie Knyszyńskim były tylko rezonansem politycznym tego co się działo na Ukrainie. Wojny w tamtym rejonie dały początek epidemiom, które ogarnęły cały kraj.

Lustracja 1645 roku była przeprowadzona w duchu ustaleń kanclerza królowej Cecylii Renaty (która zmarła w 1644 roku) i ks. Andrzeja Leszczyńskiego, biskupa kamienieckiego. Mówiły one, że „pracować powinni poddani z każdej ćwierci po dwa dni począwszy od św. Wojciecha dotąd, aż wszystkie zboża i siana z pola będą sprzątnięte, zimą zaś z ćwierci po dniu jednemu”. Na ten wysoki wymiar robocizny zgodził się Władysław IV. Praktycznie znaczyło to 8 dni od włóki w lecie i 4 dni w zimie. Do tego wymiaru dochodziły jeszcze inne robocizny, różne dla każdej wsi, zależne od warunków glebowych i potrzeb dworskich.

I wreszcie sprawa najbardziej drażliwa – karczmy. Lustracja z 1645 roku wprowadzała oficjalnie we wszystkich podległych dworowi wsiach, poza Rybakami, obowiązek picia dworskiej „gorzałki i piwa”. Dwór pobudował karczmy, karczmarzami uczynił miejscowych chłopów, którym zamienił pańszczyznę na czynsz i nałożył na nich niewielką opłatę kotłowego wynoszącą 20 grp rocznie.

Okres względnego dostatku zakończył się najazdem szwedzkim, zwanym potopem. Jeszcze przed wojną przeszło tędy morowe powietrze. Prócz moru czyli dżumy zjawiały się tu różne inne choroby zakaźne, jak febry, kwartany, maligny i inne kończące się śmiercią.

Już w listopadzie 1655 roku Tykocin znalazł się w rękach szwedzkich. Później przez 9 miesięcy wojska polskie oblegały twierdzę tykocińską. W lipcu 1656 roku nadeszła odsiecz szwedzka. Wojska polskie cofały się na wschód tocząc walki. Wtedy zostały spalone w parafii dobrzyniewskiej Pogorzałki, Gniła i Kulikówka. 27 stycznia 1657 roku Polacy odbili Tykocin jednak działania wojenne nie ustały.

Jesienią 1659 roku skończył się rozejm z Rosją co spowodowało nowy najazd Moskali. Lata 1660-1661 oprócz działań wojennych przyniosły również kolejne fale zarazy. Wojna z Rosją trwała nadal i miała dla Polski przebieg pomyślny. Zdawało się, że najgorsze czasy dla tych stron minęły. Stało się jednak inaczej: w roku 1662 zaległości w należnym żołdzie doprowadziły do rewolty wojsk litewskich i koronnych, ta z kolei do ruiny ziemie Starostwa Knyszyńskiego. Wojsko chcąc wywrzeć presję zabierało chłopom z królewszczyzn wszystko co miało wartość. Skutki przewrotu nie tknęły wsi szlacheckich (szlachecka solidarność) oraz plebańskich (względy natury religijnej). Rewolta przypadła na rok klęski nieurodzaju co spotęgowało dramat.

Po abdykacji Jana Kazimierza szlachta, chcąc pokrzyżować intrygi magnatów i obcych dworów, opowiedziała się za kandydaturą Polaka i wybrała na króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego. Król jednak uległ inspiracjom dworu wiedeńskiego, co wpłynęło na pogorszenie stosunków polsko-tureckich. Polska nie była przygotowana do wojny, co się w pełni ujawniło podczas wielkiego najazdu sułtana Machammeda IV w 1672 roku. Krótkie panowanie króla Michała oddaliło wojny z ziemi podlaskiej.

Okres panowania Sobieskiego związany był z działaniami wojennymi, głównie przeciw Turcji. Zostało to uwieńczone zwycięstwem pod Wiedniem 12.09.1683 roku. Za panowania Jana III Sobieskiego, oprócz wojen, spadły na Rzeczypospolitą liczne nieszczęścia – dwukrotnie nawiedziła te strony szarańcza (lata 1690 i 1693) oraz posucha. Po tych zdarzeniach nastał czas dobrych urodzajów. Rządy tego króla to czas stabilizacji i ponownego zasiedlania pustek. Zniszczenia lat wojen wytworzył nową sytuację gospodarczą bardziej korzystną dla wsi szlacheckich i przy dworach niż chłopskich. Ubytek ludności powstały w czasach wojen zaczął się wyrównywać.

Na opuszczonych włókach chłopskich osiedlali się nowi przybysze. Pomimo, że od rewolty wojskowej do wstąpienia Jana Sobieskiego na tron upłynęło 11 lat, było jeszcze dużo ziemi wolnej dla nowych osadników. Brak ludzi do pracy sprawił, że ceniono ich więcej niż poprzednio.

Panowanie tego króla ściągnęło na Polskę nowy najazd szwedzki i przewlekłą wojnę domową. Liczne przemarsze wojsk spowodowały zniszczenia porównywalne ze zniszczeniami potopu szwedzkiego. Tragedię Podlasia powiększał fakt przeciągającego się pomoru jeszcze do 1711 roku. W czasie opisywanej wojny szwedzko-sasko-polsko-rosyjskiej zaczęło się ponowne wyludnianie wsi, wyprzedaż inwentarza i całkowite rujnowanie gospodarstw chłopskich. Zarządcy dworów musieli opłacać hibernę, gdyż z chłopów już niczego nie można było ściągnąć.

Śmierć Augusta II Sasa zapoczątkowała wojnę sukcesyjną. Ta wojna domowa, wspomagana obcymi wojskami, nie miała tak tragicznego wymiaru jak poprzednia, jednak stanowiła największą tragedię miasta Tykocina (przełom lat 1733/34). Najcięższą stratą ataku konfederatów mazowieckich i łomżyńskich, która zdegradowała Tykocin aż do naszych czasów, było spalenie zamku i obiektów towarzyszących.

Na terenie starostwa istniały obok siebie cztery światy: magnacki, szlachecki, chłopski i duchowny. Pomimo wielkiej dysproporcji w poziomie życia, obyczajowość magnacka była przenoszona na życie szlachty, a może i w jakimś sensie na chłopów. Najlepiej tamte czasy charakteryzował żyjący wówczas ksiądz Jędrzej Kitowicz.

Chociaż sejmową lustrację tych ziem sporządzono dopiero w końcu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, w roku 1789, to jednak już w początku rządów tego króla dla Starostwa Knyszyńskiego był sporządzony dokument, obszerniejszy niż dotychczasowe lustracje, zawierający poza wykazem osadników każdej wsi bardzo dokładne określenie zobowiązań chłopów osiedlonych na królewszczyznach. Był to dokument z roku 1766 przekazujący te ziemie we władanie Czapskich.

Upadek Konfederacji Barskiej w okolicach Knyszyna i Dobrzyniewa był początkiem wielkich zmian w tym rejonie i całej Rzeczypospolitej. W 1772 roku nastąpił pierwszy rozbiór Polski. Ten fakt zaciążył tragicznie na gospodarce kraju.

W 1784 roku prymas ks. Michał Poniatowski, brat króla, nakazał sporządzenie opisów parafii wszystkim biskupom Kościoła polskiego, celem zgromadzenia materiału wyjściowego dla sporządzenia map szczegółowych województw całej Rzeczypospolitej. 7 czerwca tego roku biskup Ignacy Massalski ogłosił i rozesłał drukowany list pasterski wzywający do opisania każdej parafii w diecezji wileńskiej. Do 15 sierpnia dziekani mieli uzyskać od proboszczów dokładne opisy poszczególnych parafii. Dane te miały być przekazane do 1 września 1784 roku do Kancelarii Biskupiej w Wilnie.

W odpowiedzi na wymienione zarządzenie ksiądz Woyciech Godlewski, pleban knyszyński, odnośnie drogi prowadzącej przez Kopisk opisał ją w następujący sposób: „od kościoła dobrzyniewskiego na wschód słońca zimowego”. Omijała ona Leńce. „Trakt swój brzegiem Puszczy Knyszyńskiej od gościńca grodzieńskiego pocztowego zmierzająca. Dalej ta droga prowadziła do Wasilkowa”. Oznacza to, że szła do Grodna i była drogą pocztową. „Od kościoła dobrzyniewskiego szła w kierunku północnym przez Letniki i Kopisk droga do Korycina. Kopisk był w połowie tej drogi”. Zapis dokumentu tak tę wieś określa: „w pół drogi wioska w puszczy nazwana Kopisko, do parafii knyszyńskiej należąca, w niej strażnicy, to jest osocznicy mieszkają, ma przy sobie strumień z obu stron błotem zalazły, bardzo mierne na nim, z okrągłego drzewa gaciska”.

Po 125 latach postanowiono wzorem Jagiellonów i Wazów przeprowadzić w roku 1789 lustrację wszystkich dóbr królewskich w koronie. Lustracja taka sporządzona została również w Starostwie Knyszyńskim, lecz ten cenny dokument nie został do tej pory odnaleziony.

Panowanie Stanisława Augusta Poniatowskiego to był okres ciągłej naprawy Rzeczypospolitej. Jednakże oprócz sukcesów (Konstytucja 3 Maja 1791 roku) niosło ze sobą szereg błędnych posunięć. Najbardziej tragicznym było przystąpienie króla do Targowicy, w dniu 23 lipca 1792 roku. W roku 1794 chłopi ze starostwa brali udział w walce o niepodległość. Akt powstania z 24 marca 1794 roku ogłoszony przez Tadeusza Kościuszkęnakazał pospolite ruszenie obejmujące chłopów. 23 kwietnia tego roku Komisja Bielska mianowała rotmistrzów parafialnych. Z każdych 5-ciu „dymów” miał być powołany jeden żołnierz pieszy. Rotmistrzowie parafialni poprowadzili chłopskie pospolite ruszenie pod Rajgród. Udział chłopów w walce, w obronie niepodległości, zakończył się tragicznie: 9 lipca 1794 roku oddział chłopski w liczbie około 2,5 tysiąca ludzi został rozbity przez Prusaków.

Powstanie upadło. W 1795 roku nastąpił trzeci rozbiór Polski.

Czasy rozbiorów

Po trzecim rozbiorze Rzeczypospolitej ziemie te przeszły pod panowanie pruskie, a po roku 1807 – rosyjskie. Ziemie Księstwa Warszawskiego, a później Księstwa Kongresowego, sięgały tylko do rzeki Narwi. Prusacy po opanowaniu tych ziem, poczęli werbować chłopów do wojska. Służba trwała 20 lat. Później weszli Moskale. Ci zabierali chłopów do wojska na 25 lat.

Zaborca pruski upaństwowił Puszczę Knyszyńską i ograniczył dla ludności korzystanie z dotychczasowych przywilejów. W puszczańskich lasach (między innymi koło Chraboł) zbudowano tartaki i sieć wąskotorowych kolejek leśnych przeznaczonych do wywozu drewna (na przykład do składowni w Czarnej Wsi) lub poprowadzonych do torów kolejowych w miejscowości Knyszyn-Zamek. Stąd wywożono drewno do Prus Wschodnich. Wyrąbano wtedy najbardziej wartościowe i najstarsze drzewostany. Była to leśna gospodarka rabunkowa.

Wiek XIX to wielki rozwój przemysłu, a co za tym idzie też handlu. Poza wspomnianą „gospodarką drewnem” w pobliskim Knyszynie rozwija się drobny przemysł. Powstają browary, gorzelnie, garbarnie, masarnie, warsztaty tkackie i inne. Na wsiach rozwijało się drobne rzemiosło np. garncarstwo (między innymi w Chrabołach i Poniklicy, gdzie funkcjonowało do drugiej połowy XX wieku).

Czasy zaboru rosyjskiego i późniejsze relacjonowane będą w oparciu o kościelne spisy ludności. Według spisu parafii Knyszyn we wsi rządowej Kopisko w 1851 roku mieszkały tu 104 osoby, reprezentujące 14 rodów. Byli to: Arendtowie – 4 osoby, Bielscy – 18, Borecka – 1, Chrzanowscy – 5, Derenkiewiczowie – 2, Gołembiowscy – 2, Haliccy – 31, Kamieńscy – 5, Krasuccy – 5, Malesińscy – 2, Pietreniukowie – 9, Rybnikowie – 5, Szajkowscy – 4 i Szymańscy – 11 osób.

Tuż przed Powstaniem Styczniowym, w 1862 roku, według kościelnego spisu ludności parafii Knyszyn mieszkało w Kopisku 140 osób reprezentujących15 rodów. Oto one: Adamscy – 3 osoby, Bielscy – 22, Cierechowie – 14, Chrzanowscy – 7, Gajda – 1, Haliccy – 44, Jabłońscy – 4, Kamieńscy – 10, Kozakiewiczowie – 2, Krasuccy – 8, Mereccy – 8, Pietreniukowie – 8, Pietrzyccy – 4, Szymańscy – 4 i Sobolewski – 1 osoba.

Tradycja ustna podaje, że w Powstaniu Styczniowym uczestniczyli okoliczni mieszkańcy, lecz nazwisk powstańców nie znamy. W czasie powstania dokonano uwłaszczenia chłopów, lecz system trójpolowy obowiązywał nadal.

Kościelny spis ludności parafii Knyszyn z lat 1895-1905 wykazywał tu 267 osób należących do 13 rodów. Mieszkali wtedy: Adamscy – 1 osoba, Bielscy – 53, Chrzanowscy – 17, Czerechowie – 21, Haliccy – 89, Kamieńscy – 24, Krasuccy – 11, Magdziukowie – 7, Mareccy – 10, Pietreniukowie – 16, Rybnikowie – 8, Sokólska – 1 i Szymańscy – 9 osób.

W czasie zaboru rosyjskiego podejmowano wiele działań aby wzmocnić związki ziem podlaskich z państwem rosyjskim. W 1872 roku zbudowano kolej Brzesko-Grajewską. Nieco później, w roku 1905, budowano szosę Białystok-Grajewo. Te wydarzenia pomniejszyły ważność dawnego Traktu Zygmuntowskiego, który stawał się drogą lokalną.

Działania I Wojny Światowej dokonały wielkich zniszczeń. W latach 1915-1919 na tych terenach prowadzono ważne operacje militarne pomiędzy Rosją i Niemcami. W Osowcu użyto nawet gazów bojowych. Znów skutkowało to zniszczeniami i rekwiracją. Jak zwykle za działaniami wojennymi przywleczono zarazę tj. epidemię tyfusu i hiszpanki. Choroby te wykosiły masę ludzi.

Polska Niepodległa

W 1918 roku powstała Polska Niepodległa. Mimo przeżytych klęsk radość i entuzjazm z odzyskanej niepodległości nie miały granic. Aktywność ludzi do pracy i działania była powszechna. W 1921 roku sporządzono państwowy spis ludności. Księgi spisu kościelnego z roku 1922 w parafii knyszyńskiej brak.

W latach międzywojennych w Polsce zapoczątkowano na szeroką skalę scalanie gruntów (komasację). Komasacja miała na celu zlikwidowanie niekorzystnego rozbicia poszczególnych gospodarstw rolnych na działki (szachownice) położonych w różnych, często oddalonych od siebie miejscach. Tworzenie gospodarstw o zwartej powierzchni zapewniało możność prowadzenia racjonalnej gospodarki rolnej.

W 1939 roku znów nad Polskę nadciągnęły czarne chmury. Druga Wojna Światowa przyniosła najpierw okupację sowiecką, a niedługo później niemiecką. Najpierw od 17 września 1939 roku rządy komunistycznych sowietów: kłamliwa propaganda, prześladowania patriotów, wywózki na Sybir i inne dotkliwe represje. Od czasu napaści Niemiec na ZSRR (czerwiec 1941 rok) – rządy okupantów hitlerowskich trwające do lipca 1944 r. Represje niemniej dotkliwe: wywózki na przymusowe roboty, łapanki, obozy pracy.

Podczas wojny prowadzono tu przymusową i niewolniczą pracę na rzecz Trzeciej Rzeszy. Na terenie Knyszyna i okolic około 100 osób, głównie z podleśnych wsi: Milewskie, Zofijówka, Grądy, Chraboły, Kopisk i inne, stale pracowało przy wyrębie Puszczy Knyszyńskiej. Gromadzone na ładowniach drewno dostarczano kolejką wąskotorową do Czarnej Wsi a stamtąd do Niemiec. Następne 100 osób przymusowo zatrudniała firma budowlana „Herman Klammt”. Ludność miejscową (z Kopiska też) zmuszano do pracy przy kopaniu rowów melioracyjnych, tłuczeniu kamieni na poszerzenie szosy, wykonywanie różnorakich prac w majątku Knyszyn zarządzanym przez Niemców. Ludność wiejską obciążano kontyngentami żywnościowymi (za zabicie świni na potrzeby rodziny groziła kara śmierci).

W 1941 roku Niemcy stworzyli karny obóz pracy w Knyszynie. Więźniami byli mieszkańcy Knyszyna i okolicznych wsi. Do obozu można było trafić z byle powodu (np. brak listy meldunkowej na drzwiach wejściowych do domu, opuszczenie miejsca zamieszkania bez przepustki, wywóz drewna opałowego z własnego lasu, itp).

W czasie okupacji, działały na tym terenie, organizacje wojskowo-polityczne podporządkowane rządowi polskiemu w Londynie. Organizacji prosowieckich we wsi Kopisk i jej okolicach nie było.

Komenda Główna AK przygotowała plan operacji „Burza” przewidujący mobilizację większych jednostek wojskowych w oparciu o struktury WP sprzed wojny. W związku z tym w 1943 roku w okolicy wsi Kopisk, Nowiny Zdroje oraz Knyszyna organizowano tajne, ściśle zakonspirowane spotkania z przedstawicielami komendy okręgu, obwodu i komendantami placówek.

Heroizm i poświęcenie młodzieży w czasie wojny przekazali swoim następcom działacze ruchu harcerskiego Aleksander Kamiński i Stanisław Broniewski. Podobne losy i drogi miało wielu harcerzy z konspiracyjnych Szarych Szeregów, m.in. Mieczysław Marecki z Kopiska.

Polska Rzeczpospolita Ludowa

W końcu lipca 1944 roku Niemcy opuścili te ziemie, weszły tu ponownie wojska sowieckie i rozpoczęło się tworzenie nowej władzy polskiej. Radość z odejścia Niemców była krótka. We wrześniu 1944 roku NKWD rozpoczęło aresztowania członków Armii Krajowej, których później wywożono w głąb Rosji.

Trwające jeszcze dwa lata walki podziemia w obronie niepodległości zakończyły się klęską. Władzę objęli komuniści. Rozpoczął się okres wielkich przemian. Próby kolektywizacji rolnictwa nie powiodły się. Pod pozorem walki z ciemnotą i zacofaniem rozpoczęto konsekwentne zwalczanie wiary chrześcijańskiej i tradycji narodowych. Poddano ostrej cenzurze historię.

W 1951 roku w Kopisku powstała rzymsko-katolicka parafia p.w. NMP Królowej Polski, obejmująca też wieś Rybniki. Została ona wydzielona z parafii knyszyńskiej, a wieś Rybniki przeniesiono z parafii dobrzyniewskiej. Proboszczem został, przeniesiony z Knyszyna, ks. Władysław Pilcicki.

Okres Polski Rzeczpospolitej Ludowej trwający 45 lat, cechujący się ucieczką do miast stwarzał jednak możliwości zatrudnienia poza rolnictwem. Następował dalszy wzrost zaludnienia wsi.

W 1978 roku zasiadł na Stolicy Piotrowej Papież Polak. Z jego inspiracji powstała „Solidarność”, która obaliła komunizm w Polsce. Następnie padały systemy komunistyczne w Europie Środkowej, a ostatecznie runął komunizm w jego gnieździe Związku Radzieckim. Znów powstała Polska Niepodległa.

Trzecia Rzeczpospolita

W bezpośredniej bliskości wsi Kopisk na terenie Parku Krajobrazowego Puszczy Knyszyńskiej znajduje się rezerwat leśno-archeologiczny „Krzemianka”. Utworzono go w 1988 roku w celu zachowania w naturalnym stanie łęgów olszowo-jesionowych i łąk w dolinie rzeki Krzemianki wraz z licznymi źródliskami oraz kopalnią krzemienia z epoki brązu.

Obecnie w Kopisku (dane z 2008 roku) mieszka 168 osób reprezentujących 39rodów. Są to: Andrulewiczowie – 4 osoby, Bagińska – 1, Biedziuk – 1, Bielscy – 32, Borysiewicz – 1, Bruszewski – 1, Chrzanowscy – 5, Cierechowie – 7, Cyganowie – 2, Czarneccy – 2, Czerech – 1, Haliccy – 4, Kaczorkowie – 4, Kamieńscy – 8, Kamińścy – 2, Karłuk – 1, Kasprzyńscy – 4, Koreccy – 2, Krasuccy – 7, Krentowscy – 4, Kucborowie – 11, Łazarczykowie – 4, Magdziuk – 1, Malicka – 1, Michalscy – 5, Niecieccy – 5, Pietreniukowie – 2, Pietrzeniakowie – 5, Rudzińska – 1, Rybnikowie – 9, Ryżko – 1, Siemieńscy – 2, Szachraj – 1, Szepiotko – 1, Szlagowie – 6, Szuluk – 1, Szymańscy – 9, Zajkowscy – 4 i Żakowie – 6 osób.

Mieszkańcy tej ziemi współtworzyli historię Polski, ale jej nie pisali. Współtworząc historię stali się Narodem.

Bibliografia:

1. Akta albo sprawy sądów miasta knyszyńskiego 1553-1580. Oprac. J. Maroszek, Białystok 1999.

2. Chodorowski E., Knyszyńskie szkice historyczne. Knyszyn, cz. II, 2001; cz. III, 2004.

3. Nazwy miejscowe Polski. Historia. Red. Rymuta K. [słownik]. Kraków 1999-

4. Popławski E., Materiały do historii parafii dobrzyniewskiej. cz. I-X, Białystok.1990-1993. Maszynopis.

5. Puszcza Knyszyńska. Przewodnik, Supraśl 2009.

6. Stasiewicz H., Knyszyn i ziemia knyszyńska. Wyd. 2 popr., uzup. Knyszyn 2008.

7. Wernerowa W., Opisy parafii dekanatu knyszyńskiego z roku 1784. [W:] Studia Podlaskie t. I, Białystok 1990, s. 99-220.

8. Wiśniewski J., Studia i rozprawy. Osadnictwo wschodniej Białostocczyzny. [W:] Acta Baltico-Slavica t. XI, Białystok 1977, s. 7-80.