Borsukówka

BORSUKÓWKA – METRYKA ZIEMI I LUDZI.

Rzeczpospolita Obojga Narodów

Wieś została założona za króla Zygmunta Augusta, w latach 1554-1559 na 30 włókach. Nazwę jej przydano od rzeczki nazywanej niegdyś Borsukówką (dziś Parowa). Na ziemiach tej wsi był Zaścianek Błotny użytkowany w 1561 roku przez Jana Paska, młynarza z Kulika, a w części puszczy nazywanej Dziarnowizną były wydzielone dwie włóki wolne na osocznictwo. Morowe powietrze z roku 1572 oraz inne pomory i nieurodzaje wyludniły wieś, a przed rokiem 1602 strawił ją pożar. Dziś świętowany dzień św. Anny zdaje się mieć swoje korzenie w dawnej tragedii wsi. Osadników pierwszej wsi Borsukówka nie znamy.

Gdy powstała wieś, a może i wcześniej, zbudowano dwór, browar i wykopano 5 sadzawek, tworząc tu siedzibę Leśnictwa Knyszyn, która funkcjonowała do końca Rzeczpospolitej. Pierwszym leśniczym w latach 1560-1583 był Jan Dzierżanowski, później do 1606 roku – Paweł Wierzbicki, podczaszy chełmski, do 1614 roku – Jan Wierzbicki syn Pawła, dworzanin królewski, a po nim Zofia Pretwiczówna, wdowa po Dulskim.

W 1639 roku wprowadzono w kościele dobrzyniewskim metryki chrztu i ślubów, co pozwala już dokumentować osadnictwo tego regionu. Od tej pory przy nazwiskach rodów, które tu przetrwały czas długi będzie się podawać pierwszy rok zapisu z metryki chrztu lub ślubu. Rodziny, które tu zamieszkały na krótko, będą wymieniane w kolejności chronologicznej. Za tego króla wsie parafii dobrzyniewskiej były przeludnione, a wieś Borsukówka nie istniała. Do dworu borsukowskiego zgłaszali się tylko nieliczni osadnicy, wśród nich Gilowie (1648), którzy tu przetrwali ponad sto lat. Ziemia przez nich wykarczowana i dziś nazywa się Gilowizną.

Do roku 1654 leśniczym był Jan Berg starosta rajgrodzki, a później jego syn Franciszek Berg. Przed najazdem szwedzkim zamieszkali przy dworze Choroszczykowie i Brzozowscy, którzy wkrótce odeszli oraz Wawrzyńczykowie (1656), którzy tu przebyli ponad pół wieku.

W czasie najazdu szwedzkiego, w lipcu 1656 roku, zostały spalone Pogorzałki, Gniła i Kulikówka, a pozostałe wsie parafii były zrujnowane gospodarczo. Dwór borsukowski ocalał. Aby upamiętnić ten szczęśliwy fakt, Franciszek Berg postawił w środku dworu kaplicę. Po odejściu Szwedów rozpoczął się masowy napływ osadników na wyludnione pola Borsukówki. Powstały nowe wsie: Borsukówka-Ogrodniki, a na miejscu Zaścianka Błotnego Borsukówka-Zabłotniki, której później nadano nazwę Nowosiółki. Do końca panowania tego króla osiedlili się w Borsukówce: Dąbrowscy (1665), którzy są i dziś, Dzięgielewscy (1667), ci odeszli po roku 1863 i Plitowie (1668), którzy przetrwali ponad sto lat. Plitowie byli najliczniejszym rodem Borsukówki w tamtych latach. Oprócz nich osiedlili się Roszkowscy (1668) – ci po pół wieku odeszli. Zamieszkali tu na krótko: Borkowie, Ciborowie, Wroczyńscy, Łukaszewiczowie, Zmiejkowscy i Usowiccy.

Wtedy wójtem borsukowskim był osocznik Filip, podleśniczym – Krzysztof Kapral, a po nim – Franciszek Krzeczkiewicz. Wówczas na ponad sto lat osiedlili się Koziniasowie (1672), na kilkadziesiąt – Zalescy (1669) i Kociowie (1673). Zamieszkali na czas krótki: Malancikowie, Kamucikowie, Ciupowie, Litwinowie, Woźnicowie i Zdunowie.

Do 1690 roku leśniczym był Jan Koss, wojewoda chełmski, a później – Stefan Mikołaj Branicki, stolnik koronny. Wcześniej, w 1662 roku podleśniczym był Samuel Szabłowiński. W 1676 r. we wsi Borsukówka było 28, a w folwarku – 27 dorosłych ludzi. Za tego króla przybyli Kruszewscy (1683) i mieszkają do dziś. Ponad sto lat przetrwali tu: Zadrożnikowie (1679), Sieńkowie (1683) i Komorowscy (1686). Przed 1674 rokiem osiedlili się Kozakowie i odeszli po pół wieku. Ziemia przez nich wykarczowana i dziś nazywa się Kozakowizną. Również ponad pół wieku przebywali tu Koleśnikowie (1682), Dudowie (1683), Zachozowie (1688) i Mazurowie (1690). Tylko krótko znaczyli swój pobyt: Romanowscy, Piwowarowie, Nickiewiczowie, Kaliszowie, Kuźmowie, Napiórkowscy, Zulińscy, Kucharzowie, Rybińscy, Konopkowie, Dragunowie, Sobocikowie, Bukwicowie, Sierhejowie, Lebiedziukowie, Jabłońscy, Niewiarowscy, Pawlasikowie, Pietrzeniukowie, Kalinowscy, Koryccy, Burdowie, Multanowie, Więckowscy, Skoczkowie, Suprunowie, Skroccy, Mazankowie, Gierbowie, Chimańscy, Przechorewiczowie, Sołtanowie, Strzałkowscy i Ziółkowscy.

Wejście na tron tego króla ściągnęło na Polskę nowy najazd szwedzki, wynikiem którego była wojna domowa i napływ obcych wojsk. Morowe powietrze, które w latach 1708-1712 pustoszyło kraj dopełniło reszty. Spis inwentarza dworu z roku 1717 określał całkowitą ruinę folwarku. Borsukówka liczyła wtedy 16 rodzin, Nowosiółki – 2, a wieś Kobuzie była pusta. Zniszczona też była kaplica. Do 1703 roku leśniczym był Michał Szczuka, po nim Tomasz Zamojski syn Jana. Około 1712 roku funkcję podleśniczego pełnił Stanisław Osmólski. Na ponownie wyludnione pola Borsukówki zaczęli napływać nowi osadnicy. W 1706 roku byli już Zdanowiczowie. Pierwszy z tego rodu miał na imię Siemion. W 1708 roku mieszkali już Kamieńscy. Te rody są i dziś. W 1710 roku mieszkali już Myśliwcowie. Ci wymarli niedawno. Ponad pół wieku mieszkali Szerszeniowie (1711) i Tomaszewscy (1730). Dalej wymienieni tylko krótko znaczyli swój pobyt. Byli to: Prytcowie, Buronowie, Bezzubikowie, Matejczykowie, Cioskowie, Chutkowie, Buczyńscy, Miecznikowiczowie, Darewscy, Milewscy (którzy tym razem odeszli), Wardziukowie, Burzyńscy, Daniewscy, Szczerbińscy, Baczewscy, Dzieniszewscy, Kaniewscy, Perowie, Piłatowie, Kubielowie, Szczerbowie, Musieniukowie, Szyszkowie, Kisielewscy, Chwiedosiowie-Lenczewscy, Wróblewscy, Bogdanowie, Chilukowie i Mazurowie.

Do roku 1737 leśniczym był Piotr Czapski, wojewoda pomorski, a następnie wdowa po nim – Konstancja z Gnińskich. Za tego króla przybyły 3 rody, które dotrwały do naszych czasów: Dobrzyńscy (1742), Jackowscy (1746) i Kozłowscy (1756). Około pół wieku mieszkali tu Sadurscy (1734) i Zdziebłowscy (1738). 6 lipca 1738 roku ochrzczony był Jakub Zdziebłowski, a zmarł 10 października 1798 roku w Szczuczynie. W zakonie Pijarów przyjął imię Filip. Uczył w szkołach pijarskich języków klasycznych. W latach 1778-1784 kierował drukarnią pijarską w Warszawie będąc jej korepetytorem. Na czas krótki zamieszkali: Zyskowie, Juralscy, Kosińscy, Jastrzembscy, Sucharczykowie, Prekopowiczowie, Filipowiczowie (zapewne potomkowie wójta Filipa), Gruszeccy, Szymkowiczowie i Jankowscy.

Od początku panowania tego króla Borsukówka była przeludniona. Zasiedlono wtedy uroczysko Dziarnowiznę. Pierwszym jej osadnikiem był Krawczeniuk (1739). W tym czasie na polach Borsukówki założono nową wieś Borowiki. Pierwsi osiedlili się Jackowscy (1743), którzy przetrwali tam ponad pół wieku i Wróblewscy (1749). Ci mieszkali do likwidacji wsi. Na krótko pojawili się Dudowie (1750).

Do 1775 roku leśniczym był Tomasz Bieliński, a po nim Stanisław Karwowski, regent kancelarii wielkiej koronnej, starosta narewski i augustowski. Podleśniczym i ekonomem dworu w 1871 roku był Stanisław Łuckiewicz.

Żaden z nowoprzybyłych rodów za tego króla nie dotrwał do dziś. Około pół wieku mieszkali tu: Bonieccy (1772), Czortkowie (1778), Rybnikowie (1779) i Rożyńscy (1780). Dalej wymienieni mieszkali krótko. Byli to: Samojłowie, Karwowscy, Duczajowie, Wiszniewscy, Hałałowie, którzy skoligaceni z Dąbrowskimi utworzyli nową linię tego rodu Dąbrowskich-Hałałów; Nadarscy, Powikrowscy, Chudyńcowie, Saniewscy, Molscy, Rożyńscy, Suszyńscy, Łukowscy, Rosztowie, Gadkowscy, Trzcińscy, Ilkiewiczowie, Stankiewiczowie i Pałużyńscy.

Do wsi Borowiki na krótko przybyli: Samojłowie, Sadowscy, Powikrowscy, Bielkiewiczowie, Gawełczykowie, Kuropatwowie, Kucińscy, Dzięgielewscy i Chilińscy.

W Dziarnowiźnie osiedlili się: Cieciorkowie (1768), Perscy i Szulcowie (1781). W 1786 roku mieszkali już Roszkowscy. Są oni i dziś.

W 1794 roku (ostatnim roku istnienia Rzeczypospolitej) Borsukówka z folwarkiem liczyła 22 „dymy” i mieszkali w niej: Czortkowie, Dąbrowscy, Dobrzyńscy, Dzięgielewscy, Gadkowscy, Ilkiewiczowie, Jackowscy, Kamieńscy, Karczewscy, Kozłowscy, Kruszewscy, Łukowscy, Pałużyńscy, Rosztowie, Rożyńscy, Rybnikowie, Sieńkowie, Stankiewiczowie, Suszczyńscy, Trzcińscy i Zdanowiczowie.

W 1794 roku Borowiki liczyły 4 „dymy” i mieszkali tam: Chilińscy, Jackowscy, Wróblewscy i może jeszcze: Dzięgielewscy, Powikrowscy i Zienkiewiczowie.

W Dziarnowiźnie mieszkali Roszkowscy i może jeszcze Szulcowie.

Czasy rozbiorów

W czasie krótkiego zaboru pruskiego (1795-1807) w Borsukówce zamieszkali Walendziukowie (1796) i Milewscy (1799). Są oni i dziś. Tylko krótko tu przebywali: Mosierowie, Ryniewiczowie, Cybulkowie, Dominiakowie, Popławscy, Wilczyńscy, Kałuszyńscy, Lewoniowie, Gorbaczowie, Koleszyńscy, Kuczyńscy, Mosiejowie, Pieśniakowie i Nietupowie.

W Borowikach osiedlili się Kruszewscy i mieszkali tam do likwidacji wsi. Na krótki czas przybyli Maliszewscy.

W Dziarnowiźnie nadal mieszkali Roszkowscy.

Po pokoju w Tylży ziemie te na 108 lat dostały się pod panowanie rosyjskie. Przed powstaniem listopadowym osiedlili się w Borsukówce i mieszkają dziś: Rutkowscy i Paszkowscy (1808), Olszewscy (1811) i przed 1828 rokiem Hrubczyńscy i Okrasińscy. Przez dłuższy czas przebywali: Dudzińscy (1818) i Wróblewscy (1828). Krótko znaczyli swój pobyt: Tyszkowie, Jańczykowie, Wardziejewscy, Jaworscy i Bezzubikowie.

Do wsi Borowiki przybyli przed rokiem 1828 i mieszkali do likwidacji wsi Bernaccy i Laskowscy, a tylko na krótko osiedlili się tam Kałużyńscy i Karczewscy.

Spis ludności z czasów Powstania Styczniowego (1863) wykazywał w Borsukówce 166 osób należących do 21 rodów. Mieszkali wtedy: Dąbrowscy, Dzięgielewscy, Hrubczyńscy, Jackowscy, Jankowscy, Kamieńscy, Kruszewscy, Markowscy, Milewscy, Myśliwcowie, Okrasińscy, Olszewscy, Paszkowscy, Pieśniakowie, Radziszewscy, Rutkowscy, Skobodzińscy, Walendziukowie, Wróblewscy i Zdanowiczowie.

W tym roku w Borowikach mieszkało 47 osób reprezentujących 7 rodów. Byli to: Bernaccy, Kruszewscy, Laskowscy, Markowscy, Snarscy, Winniccy i Wróblewscy. W tym czasie zniesiono pańszczyznę. Zlikwidowano też wieś Borowiki, a jej mieszkańców przeniesiono na miejsce byłego dworu borsukowskiego, nazywanego dziś Fermą.

W Dziarnowiźnie mieszkali nadal Roszkowscy.

Polska Niepodległa

W 1918 roku powstała Polska Niepodległa, w 1921 roku sporządzono państwowy spis ludności a w 1922 roku spis kościelny.

Podczas I Wojny Światowej działały na terenie parafii dobrzyniewskiej organizacje niepodległościowe (POW i inne). Kiedy w 1920 roku nowopowstała Polska została zagrożona od Wschodu zgłaszali się liczni ochotnicy chętni stanąć w jej obronie.

Według kościelnego spisu ludności w 1922 roku mieszkało w Borsukówce 309 osób, reprezentujących 25 rodów. Byli to: Bernaccy – 12 osób, Cieciorkowie – 5, Dąbrowscy – 16, Dobrzyńscy – 24, Gałecki – 1, Haliccy – 2, Hrubczyńscy – 9, Jackowscy – 21, Jakubowski – 1, Kaczyńscy – 3, Kamieńscy – 17, Kozłowscy – 5, Kruszewscy – 57, Maliszewscy – 7, Markowscy – 5, Milewscy – 14, Myśliwiec – 1, Okrasińscy – 10, Olszewscy – 6, Paszkowscy – 6, Poliński – 1, Radziszewski – 1, Rutkowscy – 27, Walendziukowie – 5 i Zdanowiczowie – 53 osoby. W Dziarnowiźnie mieszkało 8-miu Roszkowskich.

W latach międzywojennych w Polsce zapoczątkowano na szeroką skalę scalanie gruntów (komasację).

W końcu sierpnia 1939 roku Niemcy i Rosja Sowiecka zawarły traktat rozbiorowy. Niemcy bez wypowiedzenia wojny, wszczęły wojnę 1 września, a Sowieci 17-go tego miesiąca weszli na nasze ziemie. Druga Wojna Światowa przyniosła najpierw okupację sowiecką, a niedługo później niemiecką. W czasie tych okupacji, działały na terenie całej parafii, organizacje wojskowo-polityczne podporządkowane rządowi polskiemu w Londynie. Organizacji prosowieckich na terenie tej parafii nie było.

Sowieci, realizując swój plan zniszczenia narodu polskiego, 10 lutego 1940 roku nocą, wywieźli na Sybir rodziny leśniczych, gajowych i ochotników z 1920 roku. Edward Kamieński z Borsukówki, zmobilizowany na wojnę z Niemcami, dostał się do niewoli sowieckiej, stamtąd do więzienia, gdzie został stracony. Stosując odpowiedzialność zbiorową, 13 kwietnia 1940 roku, NKWD wywiozło w stepy Kazachstanu, do sowchozu Siewiernyj Zierno koło Pawłodaru, rodzinę Kamieńskich – Ignacego z siostrami Stefanią i Anielą oraz dziećmi: Bronisławą, Stanisławem i Jadwigą. Starszemu synowi Ignacego Konstantemu udało się uciec z pułapki zastawionej przez NKWD. Stefania i Jadwiga zmarły na zesłaniu.

W pierwszej połowie 1944 roku weszły na teren Podlasia ponownie wojska sowieckie. Trwające jeszcze dwa lata walki podziemia w obronie niepodległości zakończyły się klęską. Władzę objęli komuniści. Rozpoczął się okres wielkich przemian. Próby kolektywizacji rolnictwa nie powiodły się. Pod pozorem walki z ciemnotą i zacofaniem rozpoczęto konsekwentne zwalczanie wiary chrześcijańskiej i tradycji narodowych. Poddano ostrej cenzurze historię.

W 1978 roku zasiadł na Stolicy Piotrowej Papież Polak. Z jego inspiracji powstała „Solidarność”, która obaliła komunizm w Polsce. Następnie padały systemy komunistyczne w Europie Środkowej, a ostatecznie runął komunizm w jego gnieździe Związku Radzieckim. Znów powstała Polska Niepodległa.

Obecnie w Borsukówce (dane z 2008 roku) mieszka 206 osób reprezentujących 44 rody. Są to: Adamska – 1 osoba, Andruszkiewiczowie – 4, Antoniuk – 1, Bezubik – 1, Bućkowie – 4, Chilińscy – 2, Cieciorkowie – 2, Daniszewska – 1, Dąbrowscy – 6, Derebecki – 1, Dobrzyńscy – 6, Dudzińscy – 2, Dybacka – 1, El-Nagger – 1, Grzegorczykowie – 2, Haliccy – 2, Hrubczyńscy – 4, Ignatowski – 1, Ilczuk – 1, Jabłońscy – 3, Jackowscy – 6, Jędryszczakowie – 2, Kamieńscy – 5, Kamińscy- 11, Karczewscy – 4, Klepadłowie – 3, Konecko-Rutkowska – 1, Kotyńscy – 7, Kruszewscy – 15, Kulikowscy – 2, Maliszewscy – 16, Markowscy – 3, Milewscy – 6, Okrasińscy – 11, Putrowie – 11, Rosiński – 1, Roszkowscy – 5, Rutkowscy – 7, Sokólscy – 2, Szczepańscy – 4, Szczytkowie – 3, Woźniewska – 1, Zdanowiczowie – 33 i Żmiejko – 1 osoba.

Na podstawie opracowania

Edwarda Popławskiego: „Dzieje parafii Dobrzyniewo”

wyboru dokonała Regina Popławska